حمام:
تاریخچه و پیشینه:
ایرانیان همواره به آب احترام میگذاشتند.
بعد از ظهور اسلام این موضوع تشدید شد.
قبل از اسلام مهر و زرتشت پادیاو
ایرانیان قدیم آبی را سالم میدانستند که سه چارک عرض،سه چارک طول،سه چارک ارتفاع تقریبا همان آب کر اسلام.
سیر تحول:
در زمانهای خیلی قدیم ایرانیان حمام می کردند ولی آثاری از حمام در حفاریها ی باستان شناسی و غیره بدست نیاوردند.
ولی در حفاریها سفالینه هایی بدست آمد که چیزی شبیه وان است منتها با اندازه ی بزرگتر
در 1500-2000سال پیش گرمابه ساختمانی گرم شستشو در ظرف بزرگی بنام آبزن در بعضی مناطق برای جلوگیری از آلودگی آب کاریز از شیفتل بهره گیری می کردند
ورود حمام به خانه از اواسط دوران قاجاریه در میان ثروتمندان
دراواخر دوران بهلوی حمام وارد خانه ایرانیان شد
معماری حمام
حمامهای قدیم معمولاً چند متر از سطح کوچه و بازار پایینتر بود
1- برای سوار کردن آب در خزینه
2- علتهای ساخت حمام در دل خاک:
3- مهمترین عامل در حمام انتقال آب به داخل حمام
4- پایین تر بودن حمام از معبر راحتی ورود آب به حمام
5- خود خاک عایق خوبی برای جلوگیری از به هدر رفتن گرمای حمام بوده است
6- از خاکی که برداشت می کردند به عنوان مصالح استفاده می نمودند .
اندامهای حمام:
اجزای اصلی حمام
|
فضاها به ترتیب بار حرارتی بیشتری می گیرندگرمخانه
بینه
|
میاندر
گرمخانه
|
مجموعه ورودی شامل:
سردر
دالان برای جلوگیری از خروج هوای گرم و ورود هوای سرد
دهلیز پاچال جایگاه استاد حمام برای کنترل ورود و خروج
بینه
بینه یا رختکن فضایی بزرگ و سرپوشیده با حوضی بزرگ در میان وسکوهایی در گرداگرد آن
بینه فضایی نیمه گرم و کمابیش خشک
دارای شکل مربع،هشت پهلو و کشکولی
میاندر
فضای بین بینه و گرمخانه
برای جلوگیری از انتقال سریع هوای گرم
راهرو یا دالانی که به چند جا راه دارد
آبریزگاه ها
جایگاه ستردن مو
گرمخانه
اصلی ترین و بزرگترین و گرمترین
بخش گرمابه
خزینه ها
چاله حوض یا استخر
اجزای گرمخانه کریز یا شاه نشین
دستک
خزینه ها
خزانه ها در حمام های مفصل سه عدد بود
آب داغ
آب ولرم
آب سرد
حوض
شاه نشین و دستک
گوشه ای از گرمخانه به فضایی راه دارد بنام شاه نشین
شاهنشین به جای خزانه دارای حوضچه ی کوچکی بوده دستک
تون یا خن
کوره ای برای گرم کردن آب درزیریا کنار گرمابه
سوخت بوته
آلیاژدیگ ها هفت جوش
دودکش و گربه رو
هرگرمابه دارای دودودکش بوده که دورازتون قرارداشتند.
گربه رو در گرمخانه وبینه در بینه تعداد کمتر وبه تون دورتردرگرمخانه تعداد بیشتر به تون
نزدیک تر با عبور از کف گرمخانه و بینه به گرم کردن فضا کمک می کردند
نورگیری و تهویه
پوشش گرمابه گنبد کلمبو
شیشه های کار گذاشته در سر گنبد جامخانه
عمل نورگیری و تهویه
با باز و بسته شدن شیشه ها در فصولی از سال دما
و رطوبت داخل حمام تنظیم می شد.
هر کدام از بخش های گرمابه یک جام خانه در گنبد داشت.
نورگیری و تهویه
برخی از گرمابه ها برای روشنایی در شب چراغدان داشتند
چراغدان ها دارای سوراخهایی بودند که دود از آن بیرون می رفت
مصالح حمام
دیواره حمام و سقف آجر
ستون های حمام و کفبوش و لبه حوضها سنگ مرمر
ازاره ها ,حوضها وسکوها کاشی
پایه های حمام سنگ لاشه
لوله های سفالی مخصوص سیستم آبرسانی حمام تنبوشه
خزینه ,تزیئنات سقف حمام , بوشش داخلی حوضها ساروج
(ترکیب ساروج : آهک ,خاک رس ,خاکستر ,لوئی نی مرداب , سفیده تخم مرغ یا شیر که این دو ماده بروتئینی باعث چسبندگی بیشترساروج می شده است.
تفاوت ساروج با سیمان:هرچه قدمت ساروج بیشترباشد محکم تروسخت ترمی شود
تزیینات حمام
عموما :
کف حمام با سنگ مرمر و دیگر سنگها آرایش می شد.
جاکفشیها از سنگ یا آجر و برش بالای آن طرحی از
آهکبری به صورت ساده و رنگی نیز از جمله تزیینات داخلی مهم حمامها شمرده می شود