تعزیه و شبیه خوانی در ماه محرم

سرزمین پهناور و عزیز ایران با همه تنوع اقلیمی، قومی و گویش ها، دارای اشتراکات فرهنگی زیادی است. بسیاری از آداب و رسوم و علایق مذهبی و ملی در سراسر کشور با کمی تفاوت در ظاهر با علاقه و شور توسط ساکنان این سرزمین دنبال می شود.

در استان های مختلف از شمالی ترین شهرهای خراسان و آذربایجان تا جنوبی ترین شهرهای سیستان و اهواز از پهنه کویر تا حاشیه های زاگرس و البرز و از دریای خزر تا خلیج فارس در ایام محرم، تعزیه برگزار می شود. نسخه های اشعار این نمایش مذهبی اثرگذار در سراسر کشور تفاوت کمی با هم دارند. شخصیت و ادبیات قیام حسینی باعث شده است در تمامی شهرها و ادبیات مورد توجه قرار گرفته و جاودانه تاریخ شود.

مردم از اول ماه محرم همه ساله به مناسبت سالروز این واقعه، در شهرها و روستاهای ایران، مساجد و تکایا را با قالی و قالیچه آذین می بندند و دیوارها و منبر را سیاه پوش می کنند و علم حسینی را که عبارت است، از پنجه آهنین یا برنجی، سر چوب راست چهارمتری نصب می نمایند و روی چوب را با پارچه ها و دستمال های ابریشمی به رنگ های سبز و مشکی و زرد و آبی آرایش می دهند، به طوری که دستمال ها و شال ها دور تا دور چوب بسته و آویز می شود، آن علم را از روز اول ماه محرم در وسط مسجد یا تکیه برپا می سازند.ترتیب مراسم عزاداری، در دهه محرم در قدیم بدین ترتیب بود که؛ مرد و زن شب ها در مساجد و تکایا جمع می شدند، یکی نوحه خوانی می کرد و عده ای به آهنگ صدای نوحه خوان سینه می زدند و از شب هفتم محرم، دسته گردانی هم آغاز می شد.

یعنی دسته های سینه زنی و زنجیر زنی از مسجدی به مسجد دیگر راه می افتادند در جلو دسته های سینه زنی و زنجیرزنی طوق و علم هم حرکت می دادند. طوق، عماری است که آن را با روپوش و پارچه های فاخر زینت می کردند و چهار نفر از نیرومندترین افراد دسته چهار پایه آن را به دوش گذاشته راه می افتادند.

این مراسم مذهبی در سراسر ایران اجرا می شود. ولی در تهران و (تکیه دولت)، مشهد و شهرهای مذهبی با شکوه و جلال بیشتری برگزار می شود. در قدیم تعزیه خوانی در دولت تکیه دارای آداب خاصی بود که یکی از آنها حرکت علم شاه در سوم محرم بود. این علم پنجه بزرگی از زرناب بر سرش نصب بود همراه با علم از روز هفتم دسته های سینه زنی و زنجیرزنی در شهر به گردش در می آمد و شب ها با مشعل و شیپور و موزیک و شور و هیجانی برپا می شد.شبیه خوانی در تهران و همه شهرهای کشور از روزهای اول محرم و هر روز با یک موضوع، شروع می شد که در این سال ها با شور و علاقه بیشتری و به خصوص با حضور معنوی جمع کثیری از مردم برگزار می شود.

تا چند سال قبل شبیه خوانی از هفتم محرم در میادین و صحن حیاط حسینیه ها و تکایا در شهرستان ها معمول بود، شبیه خوان ها که مخصوص این کار تعلیم یافته بودند با طبل. شیپور و کرنا در محل تعیین شده کار خود را آغاز می کردند. در میدان و محوطه ای که شبیه خوانی برگزار می شد، مردان و جوانان در یک طرف و زنان و دختران در سمت دیگر به تدریج جمع می شدند و به تماشا می ایستادند.یک نفر از معمرین محلی مأموریت راهنمایی مردم و حفظ نظم محیط شبیه خوانی را به عهده می گرفت.

شبیه خوان ها هر روز یکی از وقایع کربلا را نشان می دادند و شبیه خوانی مربوط به آن را اجرا می کردند؛ بازیگرها، نقش خود را که با شعر نوشته شده بود از روی نسخه ای که در دست داشتند به آواز می خواندند. شبیه عبدا... بن حسن که در دامن حضرت شاه شهیدان (امام حسین (ع)) به درجه شهادت رسیده و دست قطع شده خود را به دست دیگر گرفته است.

در سؤال و جواب هم رعایت تناسب آوازها با یکدیگر می شد، مثلا اگر امام یا عباس سؤال و جوابی داشت و امام شور می خواند، عباس هم باید جواب خود را در زمینه شور بدهد، فقط مخالف خوان ها از سرلشگران و افراد و امراء و اتباع با صدای بلند و بدون تحریر، شعرهای خود را با آهنگ اشتلم و پرخاش اداء می کردند در جواب و سؤال با مظلومین هم همین رویه را داشتند و با وجود این اشعار مخالف خوان و مظلوم خوان هم در سؤال و جواب باید از حیث بحر و قافیه جور باشد، ولی تمام قافیه و بحر اشعار یک تعزیه ازغیر از موارد سؤال و جواب یکی نبود.

منبع: شبکه اینترنتی آفتاب