بحران کم آبی در جهان- بررسی استراتژیک

جهان طی دو دهه آینده با بحران شدید کمبود آب مواجه خواهد شد. به عقیده کارشناسان این بحران در نتیجه آلودگی آبهای سطح زمین و منابع زیرزمینی، عدم مشارکت کشورهای جهان در مصرف بهینه آب و سوء مدیریت در ذخیره نزولات آسمانی ایجاد خواهد شد. با اینکه برخی از کشورهای جهان مشغول ذخیره سازی آب موجود خود برای ایجاد امنیت آبی در آینده هستند، برخی دیگر از کشورها با آلوده کردن آبهای سطح زمین و برداشت بیش از حد از ذخایر زیر زمینی، در حال از بین بردن ذخایر آینده آب هستند.ادامه…

موجودی ذخایر سدهای ایران

 

جزئیات موجودی ذخایر آب 18 سد مهم تامین آب شرب کشور اعلام شد. بر اساس آمار منتشرشده، در سال آبی 93-92 (از ابتدای مهرماه 92 تا پایان شهریورماه 93)، سدهای «لار»، «سفیدرود»، «شهرچای»، «دوستی» و «درودزن» به ترتیب با بیشترین افت ذخایر آبی نسبت به سال ماقبل آن مواجه شده‌اند. بحران کمبود آب در 517 شهر بزرگ و کوچک کشور در حالی است که از میان 18 سد مهم ایران، تغییرات حجم مخزن 12 سد نسبت به سال آبی ماقبل منفی است.

زیست بوم: در حالی مقامات مسوول در وزارت نیرو از بحران کمبود آب در 517 شهر بزرگ و کوچک کشور خبر می‌دهند که بررسی وضعیت منابع سدهای مهم آب شرب کشور در سال آبی 93-92 نیز نشان می‌دهد که از میان 18 سد مهم کشور، تغییرات حجم مخزن 12 سد نسبت به سال آبی ماقبل آن منفی است.

 

به گزارش دنیای اقتصاد، بر اساس آمار منتشر شده، سدهای لار، سفیدرود، شهرچای، دوستی و درودزن به ترتیب با بیشترین افت ذخایر در سال آبی 93-92 نسبت به سال ماقبل آن مواجه شده‌اند. آمارها نشان می‌دهد که تنها 3/3 درصد از سد لار پر آب است که نسبت به سال ماقبل آبی (7 /6 درصد) با افت 1 /50 درصدی حجم آب روبه‌رو است.  سد سفیدرود نیز از نظر کاهش ذخایر آبی در رتبه دوم قرار گرفته است؛ به طوری که در حال حاضر تنها 9/9 درصد از حجم مخزن این سد پر آب است که نسبت به سال ماقبل با حجم ذخیره 16 درصدی، بیش از 38 درصد افت ذخیره آب را در این سد شاهد هستیم. این سد که در محل پیوستن دو رود قزل‌اوزن و شاهرود در نزدیکی منجیل ساخته شده، برای تنظیم آب این دو رود برای کشاورزی در دشت گیلان و نیز تولید برق به کار می‌رود. حجم مفید مخزن سد سفیدرود 1050 میلیون مترمکعب است که در پایان شهریور سال جاری، 8/ 103 میلیون مترمکعب آب پشت این سد وجود داشت، در حالی که حجم آب ذخیره شده در سد سفیدرود در زمان مشابه سال گذشته 3/ 168میلیون مترمکعب بود.

سد شهرچای سومین سد مهم تامین آب شرب کشور است که با افت ذخیره آب 2 /29 درصدی مواجه شده است؛ در حال حاضر کمتر از نیمی از مخزن این سد (یعنی 2 /49 درصد) پر آب است.

سد دوستی نیز از لحاظ افت ذخایر در رتبه چهارم قرار دارد؛ به طوری که حجم ذخیره این سد با افت 2 /22 درصد روبه‌رو است. سد دوستی در مرز ایران و ترکمنستان و روی رودخانه مرزی هریرود در 75 کیلومتری شهرستان سرخس در شمال شرق خراسان رضوی احداث شده‌است.

دریاچه پشت این سد؛ آب آشامیدنی شهر مشهد و آب کشاورزی روستاهای واقع در منطقه؛ چه در ایران و چه در ترکمنستان را تامین می‌کند.

 

حجم مفید مخزن سد دوستی 1250 میلیون مترمکعب است که در پایان شهریور سال جاری، 6 /332 میلیون مترمکعب آب پشت این سد وجود داشت، در حالی که حجم آب ذخیره شده در سد دوستی در زمان مشابه سال گذشته 3/ 427 میلیون مترمکعب بود. از سوی دیگر درودزن نیز دیگر سد مهم تامین آب شرب کشور است که افت 7/ 20 درصدی حجم ذخایر را در این سد شاهد هستیم.

 

سد درودزن در استان فارس در پنجاه کیلومتری شمال غرب مرودشت و روی رود کر ساخته شده‌ است. تامین آب آشامیدنی و کشاورزی منطقه مرودشت و کامفیروز از کاربردهای این سد است.

حجم مفید مخزن سد درودزن 960 میلیون مترمکعب است که در پایان شهریور سال جاری، 1/332میلیون مترمکعب آب پشت این سد وجود داشت، در حالی که حجم آب ذخیره شده در سد درودزن در زمان مشابه سال گذشته 6 /418 میلیون مترمکعب بود. بر اساس داده‌های جدول سد زاینده‌رود بیشترین افزایش حجم ذخایر را تجربه کرده است، با این حال هنوز 33 درصد از حجم مخزن این سد پر آب است.

 

سد زاینده‌رود روی رودخانه زاینده‌رود در استان اصفهان قرار دارد. تولید برق، کنترل سیلاب‌های فصلی، تنظیم آب کشاورزی مورد نیاز بیش از 100 هزار هکتار از اراضی دشت اصفهان و تامین آب مورد نیاز صنایع مستقر در اصفهان از کاربردهای این سد است. حجم مفید مخزن سد زاینده رود 1263 میلیون مترمکعب است که در پایان شهریور سال جاری، 7/ 416 میلیون مترمکعب آب پشت این سد وجود داشت، در حالی که حجم آب ذخیره شده در سد زاینده رود در زمان مشابه سال گذشته فقط 7 /135 میلیون مترمکعب بود که از افزایش207 درصدی حجم آب پشت این سد حکایت دارد.

 

آمار ذخایر سدهای مهم آب کشور در حالی منتشر شده که در حال حاضر 517 شهر بزرگ و کوچک کشور با بحران کمبود آب شرب مواجه است که دلایل آن کاهش نزولات جوی و برداشت بیش از حد منابع آب سطحی و زیرزمینی عنوان می‌شود. از سوی دیگر سرانه آب تجدیدشونده در ایران از سال 1335 تا سال 1392، بیش از 500 درصد کاهش یافته است. در کنار این موارد رشد جمعیت، افزایش رفاه در اثر توسعه و در نتیجه افزایش مصرف آب شهری و صنعتی، توسعه نامتقارن سامانه‌های تامین و توزیع به ویژه سامانه‌های ذخیره‌سازی در شبکه، افزایش میزان حداکثر دما و مدت زمان دوام آن و پایین بودن تعرفه آب از جمله عوامل تشدیدکننده کم‌آبی در کشور است.

 

آمارها نشان می‌دهد که متوسط بارندگی سالانه در کل کشور (متوسط بارندگی در ایران در سال آبی گذشته 214 میلی متر ثبت شد) حدود 31 درصد متوسط بارندگی آسیا (645 میلی متر) و 28 درصد متوسط بارندگی جهان (750 میلی متر) است. به این مساله، توزیع ناهمگن بارش در سطح کشور را نیز باید افزود. کشور ایران از لحاظ جغرافیایی در کمربند خشک و نیمه خشک کره زمین واقع شده و 90 درصد از مساحت آن جزو مناطق خشک و نیمه‌خشک است، به شکلی که 56 درصد از مجموع بارندگی سالانه ایران، تنها در 30 درصد از پهنه کشور می‌بارد و اگر نگاهی به متوسط بارندگی کلان شهرهای کشور طی 40 سال گذشته داشته باشیم، بندرانزلی با 1675 میلی‌متر و یزد با 53 میلی متر بیشترین و کمترین مقدار را داشته‌اند.

 

در کنار کمبود ذخایر آبی، صنعت آب کشور با چالش‌های پنج‌گانه‌ای نیز روبه‌رو هستند؛ به طوری که نمایندگان مردم در پارلمان این چالش‌ها را به پنج بخش اصلی تقسیم کرده‌اند و برنامه‌ریزی برای بهینه‌سازی مصرف را به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی دولت و مجلس مورد تاکید قرار داده‌اند.

 

  چالش مصارف آب

 

چالش اول در حوزه مباحث مصارف آب است. افزایش تقاضای آب به دلیل رشد جمعیت، تغییر مصارف (کاربری) و توسعه بی‌رویه شهرها و به‌تبع آن افزایش تعداد انشعابات آب (به‌ویژه مسکن مهر)؛ پیش‌بینی سیاست‌های افزایش جمعیت کشور برای سال‌های آتی؛ توزیع ناموزون جمعیت، پدیده شهرنشینی و رشد حاشیه‌نشینی در اطراف شهرهای بزرگ؛ عدم تناسب رشد جمعیت با رشد زیرساخت‌های آب و فاضلاب (ناشی از عدم رعایت ضوابط طرح‌های جامع)؛ نازل بودن تعرفه آب در مقایسه با سایر خدمات شهری از جمله چالش‌های این صنعت در مصارف آب است.

 

  چالش مباحث مالی

 

در بخش دیگر این طرح با بررسی چالش مباحث مالی در صنعت آب آمده است: عدم تخصیص به موقع و کامل اعتبارات مورد نیاز جهت توسعه زیرساخت‌های آب و فاضلاب؛ عدم امکان نگهداری و بهره‌برداری مناسب به دلیل واقعی نبودن تعرفه‌ها و نبود ردیف اعتبار بهره‌برداری؛ به تعویق افتادن بازسازی و ارتقای به موقع تاسیسات آب شرب؛ کمبود ظرفیت مخازن ذخیره آب در شبکه توزیع شهری؛ عدم امکان کاهش هدررفت آب به میزان تعهد شده در برنامه پنجم توسعه کشور (سالانه 7 /1 درصد) در شبکه‌های توزیع؛ نیاز به انتقال آب از راه دور و درنتیجه افزایش طول خطوط انتقال، پمپاژ و افزایش هزینه‌های تعمیر و نگهداری از جمله چالش‌های مالی در صنعت آب است.

 

  چالش تامین آب شرب

 

سومین چالش مورد بررسی در این طرح به تامین آب شرب مربوط می‌شود؛ به طوری که کاهش آبدهی منابع تامین آب شرب در اثر تداوم خشکسالی برای چهاردهمین سال متوالی؛ تغییر رژیم و توزیع ناهمگن بارندگی؛ برداشت بیش از حد از منابع آب تجدیدپذیر کشور (بیش از 80 درصد) و کمبود آب شرب در 517 شهر کشور با توجه به کاهش تولید و افزایش مصرف آب از جمله مواردی است که تامین آب شرب را با مشکل روبه‌رو کرده است.

 

  چالش کیفیت آب شرب

 

کیفیت آب شرب نیز از دیگر مواردی است که در این طرح به آن اشاره شده است. تاثیرپذیری کیفیت آب شرب در اثر استفاده بی‌رویه و غیراصولی از سموم و کودهای شیمیایی کشاورزی و ورود زهکش‌های آن به منابع تامین آب، همچنین دفع ناصحیح فاضلاب‌ها و پسماندهای شهری و صنعتی از دیگر چالش‌های این بخش است. افزایش غلظت آلاینده‌های آب در اثر بیلان منفی منابع آب زیرزمینی (شوری، نیترات و فلزات سنگین) از دیگر چالش‌های این بخش است.

 

  چالش بازچرخانی پساب

 

عدم تکمیل تاسیسات فاضلاب و فرسودگی و قدمت بالای برخی از تاسیسات در دست بهره‌برداری و عدم توان مالی شرکت‌های آب و فاضلاب به منظور ارتقا و به روزرسانی آنها؛ دفع ناصحیح فاضلاب‌ها و پسماندهای شهری و صنعتی از جمله چالش‌های بازچرخانی پساب است.

منبع :پایگاه خبری تحلیلی زیست بوم