پروژه هزاران میلیاردی شهرداری کدام مشکل را رفع کرد؟!

پایت را روی پدال گاز فشار می‌دهی، خوشحال از اینکه از ترافیک نیایش خلاص می‌شوی، چراغ‌ها را روشن می‌کنی و وارد تونل می‌شوی، اما صف طویل خودروها وادارت می‌کند شدیداً ترمز کنی.

پروژه صدر- نیایش با هزینه ای که هنوز رقم دقیق آن مشخص نیست، اما گفته می شود از سه هزار میلیارد تومان فراتر می رود، ساخته شد تا بار ترافیک منطقه را کاهش دهد. معبری از زیر زمین گشوده شد تا بدون گیر افتادن در ترافیک چراغ قرمز ولیعصر، خیابان اسفندیار و مدرس، خودروها راحت سر از اتوبان صدر در بیاورند. از آن سو نیز صدر دوطبقه شد و استدلال همه مسئولان شهرداری برای صرف هزینه ای چنین هنگفت و عملیات طولانی عمرانی که مردم را ماه ها به زحمت انداخت، کاستن از ترافیک شدید صدر بود. اما...
 
یک سال و یک هفته از افتتاح پروژه صدر- نیایش می گذرد؛ زمانی کافی برای اینکه یک پروژه امتحانش را پس بدهد. اکنون چشم انداز پایه های بتنی و کارگاه ساختمانی و مسیر مسدود تونل، جای خود را به پل عظیم الجثه با دیوارهای جاذب صوت، دوربین های سختگیر ترافیکی و پرتو نارنجی رنگ چراغ ها در مسیر تونل داده است. با این همه، یک عنصر در سراسر این مسیر مثل یک سال قبل ثابت مانده و آن ترافیک است.
 
سرعت؛ 10 کیلومتر بر ساعت!
 
خدا نکند مسیر هر روزه تان از تونل نیایش و پل صدر باشد، وگرنه باید خود را برای معطلی دست کم یک ساعته آماده کنید که با توجه به طول 10 کیلومتری تونل نیایش، می توان گفت سرعت شما به 10 کیلومتر بر ساعت کاهش می یابد! یک تفاوت مهم تونل نیایش با تجربه های قبل تونل سازی در مدیریت شهری، ورودی ها و خروجی های متعدد آن است. علاوه بر این، در مقایسه با تونل رسالت و توحید، عرض کمتر و طول بسیار بیشتری دارد و نتیجه آن ترافیک سنگین، توقف طولانی مدت شهروندان در فضایی سربسته و پر از آلاینده های جوی است. شاید برای همین است که به رغم ممنوعیت تردد موتورسیکلت در همه تونل های شهری – امری که به گفته رئیس پلیس راهور، برای جلوگیری از قرار گرفتن موتورسیکلت سواران در معرض هوای آلوده تونل ها مقرر شده – تونل نیایش تنها تونلی است که در سردر آن بر ممنوعیت تردد موتورسیکلت تاکید شده است.
 
رئیس کمیته حمل و نقل شورای اسلامی شهر تهران از منتقدان سرسخت پروژه صدر- نیایش است. محسن سرخو با تصریح اینکه اجرای پروژه ای بر مبنای مطالعات 40 سال قبل اشتباه است، افزایش عرضه معابر در شهر را باعث افزایش تقاضای تردد دانست و راه حل قطعی ترافیک تهران را توسعه حمل و نقل عمومی، به ویژه مترو عنوان کرد.
 
هزینه تمام شده پروژه صدر، یکی از چالش برانگیزترین مسائل مربوط به این پروژه است، به ویژه آنکه تا کنون رقم دقیقی برای این پروژه اعلام نشده، اما تخمین زده می شد که این رقم بالغ بر سه هزار میلیارد تومان باشد. با این حال، سرخو هزینه پروژه صدر- نیایش را بیش از 4 هزار میلیارد تومان دانست.
 
با این همه، ترافیک پروژه ای که قرار بود برای رفع ترافیک منطقه احداث شود، برای وی کاملا قابل پیش بینی بوده است. سرخو گفت: کاملا پیش بینی می شد که این محور بعد از اتمام پروژه هم ترافیک داشته باشد و من این نکته را قبل از بهره برداری به دوستان شهرداری گوشزد می کردم.
 
وی درباره علت این امر گفت: این پروژه از اساس اشتباه بوده و ترافیک، نتیجه منطقی اجرای پروژه ای اشتباه است. در مسائل ترافیکی وقتی مسیر و معبر جدیدی را باز کنید، خودبخود به تقاضا دامن زده شده و تقاضاهای جدیدی برای تردد از آن محور ایجاد می شود. در مورد این پروژه، ما اتوبان بابایی را از یک سو به کردستان و از سوی دیگر به نیایش متصل کرده ایم. در چنین شرایطی از آنجا که معبر جدیدی اضافه شده، تقاضا برای عبور از صدر افزایش می یابد و به این ترتیب، حجم ورودی ها و تردد و ترافیک در کردستان و نیایش هم به میزان قابل توجهی افزایش می یابد. یعنی مسیر انتخابی بسیاری از کسانی که می خواهند به بابایی بیایند، نیایش و کردستان است.
 
سرخو تصریح کرد: این اتفاق گاهی به صورت برنامه ریزی شده و هدفمند می افتد و گاهی هم بدون در نظر گرفتن کشش معابر دیگر، رخ می دهد. در مورد صدر، پیش بینی این بود که بعد از گذشت مدتی از افتتاح پروژه، مثلا شش ماه تا یک سال، این تونل و پل به همان سرنوشت بزرگراه صدر قبلی دچار شود.
 
رئیس کمیته حمل و نقل شورای شهر تاکید کرد: چاره اصلی وضعیت ترافیک در تهران این نیست که ما اتوبان ها را دو طبقه کنیم؛ زیرا این راهکار تنها ظرف سه یا چهار ماه ممکن است عملکرد خوبی داشته باشد و بعد ترافیک تشدید شده و به وضعیت اول بازمی گردد. چاره ترافیک تهران توسعه حمل و نقل عمومی و به ویژه مترو است.
 
این عضو شورای شهر اضافه کرد: اگر در سال هایی که پروژه صدر- نیایش ساخته شده، مترو ساخته بودیم، الان در تهران 200 تا 250 کیلومتر مترو و امکان تردد بسیار بهتری داشتیم. اگر خط 3 و 7 مترو دو سال پیش به بهره برداری می رسید، ما امروز در معابر تهران شاهد ترافیک کمتری بودیم. اگر اتوبوسرانی را تقویت کرده و هزار دستگاه به ناوگان اضافه و 2000 دستگاه اتوبوس فرسوده را طی چهار سال گذشته نوسازی می کردیم، الان با این مشکلات ترافیکی مواجه نبودیم.
 
وی خاطرنشان کرد: به رغم محدودیت های بودجه ای، ما بودجه احداث مترو و نوسازی اتوبوسرانی را در برنامه پنج ساله دوم شهرداری دیده ایم، اما چقدر خوب بود که این بودجه ها در برنامه پنج ساله اول دیده می شد و به جای پروژه صدر- نیایش، سالی 30 کیلومتر مترو بهره برداری می کردیم. الان ورود سالی 500 دستگاه اتوبوس جدید به ناوگان را مصوب کرده ایم، اما اگر طی برنامه اول این کار انجام شده بود، ظرف 5 سال برنامه 2500 دستگاه اتوبوس به ناوگان اضافه شده بود.
 
سرخو تصریح کرد: در مسابقه بین سطح معابر و تعداد خودرو، همیشه تعداد خودرو برنده است. زیرا زمین و امکانات برای گسترش معابر محدود است و اینکه اتوبانی دو طبقه در تهران داشته باشیم، به لحاظ ترافیکی و شهرسازی فاقد ارزش است.
 
وی با بیان اینکه تونل نیایش و پل صدر نه تنها بار ترافیک بزرگراه صدر را کم نمی کند، بلکه اضافه هم می کند، گفت: اما به هر حال کاری است که انجام شده و راهکار ترافیکی کم و زیاد کردن چیزی در خیابان نیست، چون این راهکارها موقتی است و چاره اصلی، توسعه حمل و نقل عمومی است تا حجم خودروها در خیابان کم شود.
 
رئیس کمیته حمل و نقل شورا درباره احتمال کاهش ترافیک با بستن برخی از ورودی ها و خروجی های تونل نیایش گفت: ورودی و خروجی ها استانداردهای تعریف شده ای در بحث ترافیکی دارد و وقتی می گوییم ورودی و خروجی را ببندیم، یعنی می خواهیم قابلیت تونل را کاهش دهیم. اینها راه حل های مقطعی است که معلوم هم نیست چقدر جواب بدهد.
 
وی اضافه کرد: من از مشاور پروژه درباره مطالعات آن سوال کردم و وی پاسخ داد مطالعات این پروژه قبل از انقلاب صورت گرفته، یعنی در زمانی که موضوعات ترافیک و جمعیت و خودروهای تهران به وضعیت فعلی هیچ ارتباطی نداشت و بدیهی است اجرای یک پروژه بر اساس مطالعات 40 سال قبل اشتباه است.
 

 
راهور ورودی ها را گشوده، خروجی ها را خیر
 
رئیس کمیته عمران شورای شهر نیز با اشاره به ناهماهنگی هایی که در بهره برداری از پروژه صدر- نیایش بین شهرداری و پلیس راهور صورت گرفته، گفت: هفته گذشته در معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری، با پلیس راهور جلسه ای درباره پروژه صدر- نیایش داشتیم تا راهکاری برای ترافیک این محور پیدا کنیم.
 
اقبال شاکری افزود: مشکل اینجاست که پلیس راهور ورودی های تونل نیایش را گشوده، اما خروجی های آن به همان میزان گشایش نیافته است. علاوه بر این، ترافیک این محدوده تناسبی با طراحی معبر ندارد.

تونل کافی بود، پل لازم نبود
 
اما عضو دیگر کمیسیون حمل و نقل و عمران شورای شهر معتقد است اساسا نیازی به ساخت پل صدر نبود و تونلی طویل از سر چمران تا امام علی (ع) برای رفع ترافیک منطقه کفایت می کرد.
 
ابوالفضل قناعتی با تایید ترافیک سنگین محور صدر در ساعات پیک ترافیک گفت: در مسیر شرق به غرب تونل نیایش در ساعات شلوغی مشکل داریم، دلیل آن هم مسیر دوربرگردان به سمت سئول است و بخشی از آن هم ناشی از خودروهایی است که از چمران وارد نیایش می شوند که باعث کاهش سرعت و ایجاد مشکل برای خودروهای ورودی از صدر می شود.
 
وی ادامه داد: با بررسی هایی که در کمیسیون عمران انجام دادیم، قرار شد پل دوربرگردان به سمت سئول به صورت راست گرد ایجاد شود تا بار ترافیک را قدری کاهش دهد. اما اصل اینکه در چنین مسیری تصمیم به احداث تونل و پل گرفته شد، ناشی از این است که دوستان شهرداری و شورای سوم بدون توجه به وضعیت واقعی منطقه سیاستگذاری کردند.
 
قناعتی تصریح کرد: دوستان مشکل یک نقطه را حل کردند، اما غافل از این بودند که نقاط دیگر دچار مشکل می شوند و این مسئله مانعی برای تحقق اهداف پروژه می شود. گفته می شود هزینه 3 هزار میلیارد تومانی برای پروژه صدر خرج شده و البته در طول کار هم قراردادها و هزینه های پیش بینی نشده ای پیش می آید که موجب تغییر مبالغ اولیه می شود. در حالی که به نظر ما با این مبلغ بهتر بود از ابتدای بزرگراه چمران در نیایش تا ابتدای بزرگراه امام علی (ع) در صدر تونل احداث می شد.
 
این عضو شورای شهر اذعان داشت: البته می گویند چنین تونلی باید بسیار عمیق حفر می شد، اما به نظرم اشکالی نداشت و به این ترتیب ماشین هایی که می خواهند از غرب به شرق بروند، مشکلشان حل می شد.
 
وی اضافه کرد: 25 درصد از کسانی که از محور صدر تردد می کنند، کسانی هستند که از شهرستان آمده اند و 25 تا 30 درصد، شهروندان تهرانی هستند که محل کارشان در غرب و منزلشان در شرق است. بنابراین اگر تونلی به طول 20 کیلومتر و با 2 هواکش احداث می شد، ترافیک به شکل کنونی در نمی آمد.
 
قناعتی در ادامه درباره منابع تامین هزینه های پروژه صدر گفت: اعتبارات پروژه صدر که ساخت آن دو سال طول کشیده، از محل درآمدهای نقدی و غیرنقدی شهرداری تامین شده است. شیوه غیرنقدی به این صورت بوده که پیمانکارانی که با شهرداری کار کرده اند، به جای مبلغ ذکر شده در قرارداد، ملک یا زمینی را که متعلق به شهرداری بوده، دریافت می کنند.
 
منشی هیات رئیسه شورا درباره تهاترهای پروژه صدر گفت: بخشی از هزینه پروژه صدر- نیایش از طریق تهاتر ملک ایران زمین با بابک زنجانی تامین شده است. علاوه بر این، شهرداری با سپاه پاسداران قراردادهای زیادی دارد که بخشی از آن در پروژه صدر، بخشی در متروی خط هفت، تونل حکیم و ... است. بنابراین شهرداری بابت دیون خود املاک متعددی را واگذار می کند، اما نمی دانم تهاتر بوستان مادر بابت پروژه صدر بوده است یا خیر.
 
وی درباره راه حل های احتمالی برای کاهش ترافیک بزرگراه صدر و تونل نیایش گفت: رمپ و لوپ هایی که پل صدر را به حاشیه های اتوبان صدر وصل می کند، اندک است و باید به تعداد اضافه شود؛ اما از آنجا که لازم است املاک زیادی برای این کار تملک شود، با توجه به گرانی منطقه، هزینه احداث هر رمپ و لوپ بسیار زیاد است.
 
قناعتی درباره تاثیر دوربین های کنترل سرعت بر افزایش ترافیک پل صدر نیز گفت: ما نیز بحث سرعت را مطرح کرده ایم که سرعت 70 کیلومتر برای پل صدر کم است و باید روی 80 برود. چند وقت پیش در سفری به چین، شاهد بودم که سرعت مجاز روی پلی 53 کیلومتری که فرودگاه شانگهای را به شهر شانگهای متصل می کند، 120 کیلومتر بر ساعت است. البته شرایط آن پل با پل صدر فرق دارد، اما با این حال سرعت 70 کیلومتر برای پل صدر کم است و می توان 10 تا 20 کیلومتر به این سرعت افزود تا از بار ترافیک کاسته شود.
 
با همه این اوصاف، باید منتظر ماند و دید مدیریت شهری برای کاهش ترافیک و معطلی شهروندان در پروژه ای که گفته می شود موجب 145 میلیارد تومان صرفه جویی اقتصادی ظرف یک سال شده، چاره ای می اندیشد یا خیر.