همه چیز از همه جا
جدیدترین اخبار روز ، دانلود آهنگ جدید ، دانلود جدیدترین فیلم ها و سریال ها ، دانلود عکس و مقاله ، دانلود نرم افزارهمه چیز از همه جا
جدیدترین اخبار روز ، دانلود آهنگ جدید ، دانلود جدیدترین فیلم ها و سریال ها ، دانلود عکس و مقاله ، دانلود نرم افزاراین علایم افسردگی را نمی دانید
افسردگی می تواند باعث خستگی جسمی شود. بسیاری از مردم که اطلاعات کمی در مورد افسردگی دارند احتمالا از اینکه بفهمند این بیماری می تواند باعث چه چیزهایی بشود متعجب خواهند شد. مردم اغلب فکر می کنند افسردگی یعنی «حس بد داشتن» یا «احساس غمگینی». آنها نمی دانند که افسردگی می تواند باعث شود که فرد از یک تصمیم گیری ساده عاجز شود، ۲۰ ساعت در شبانه روز بخوابد یا بدون دلیل مشخصی شروع به گریه کند و نتواند جلوی خودش را بگیرد.
علائم هشداردهنده افسردگی
آشنایی با علائم افسردگی برای همگان اهمیت دارد. علائم متداولی که به عنوان علائم هشداردهنده افسردگی در نظر گرفته می شوند، این موارد هستند:
۱ تغییرات در سطح انرژی یا فعالیت
کاهش انرژی: این نخستین علامت است و تشخیص آن بسیار ساده می باشد. به طور خلاصه یعنی اینکه حس کنید به قدر هفته گذشته یا ماه گذشته انرژی ندارید. نه اینکه تمام روز خسته باشید بلکه فقط انرژی کمتری نسبت به سابق داشته باشید.
خستگی: افسردگی می تواند باعث خستگی جسمی شود. خوابیدن و استراحت شما را سر حال نمی آورد و حتی صبح ها پس از بدار شدن از خواب هم احساس خستگی می کنید. خمیازه کشیدن، بدن را به این طرف و آن طرف کش دادن و چرت زدن از نشانه های خستگی است.
سستی و رخوت: کسی که دچار افسردگی باشد ممکن است به طور غیرعادی بی حال و خواب آلوده باشد. یا در حالت متداول تر ممکن است ساعت ها بدون انجام هیچ کاری روی صندلی بنشیند، نه اینکه به چیزی واکنش نشان ندهد بلکه به انجام هیچ کاری علاقه مند نباشد و از نظر جسمی و روحی احساس سنگینی کند.
کاهش فعالیت: این مورد ممکن است در نتیجه کاهش انرژی، خستگی و سستی و رخوت باشد یا آنکه مستقل از این عوارض باشد. به هر حال، اگر سطح فعالیت های معمولی فرد شروع به کاهش کند این امر ممکن است از علائم افسردگی باشد.
بی خوابی یا پرخوابی: درازکشیدن ولی بیدار و نگران ماندن، ناتوانی در استراحت کردن، احساس تنش درونی داشتن یا فکرهای مختلف کردن، پرخوابی برعکس بی خوابی است. یعنی زیادتر از حد معمول خوابیدن.
ازدست دادن علاقه به فعالیت های لذت بخش و شادی آور: مثلا شما به طور معمول از والیبال بازی کردن با دوستان تان بسیار لذت می بردید و حال، دعوت آنها را رد می کنید. همیشه عاشق کارهای باغبانی و نگهداری از گل و گیاه بودید ولی امسال حوصله اش را ندارید.
کناره گیری اجتماعی
۲ تغییرات فیزیکی
هرکس که فکر می کند افسردگی فقط با مغز افراد سر و کار دارد یا تاکنون به افسردگی دچار نشده یا از آن چیز زیادی نمی داند. افسردگی نه تنها بر روی ذهن انسان ها اثر می گذارد بلکه علائم فیزیکی مهمی نیز به جا می گذارد. برخی از آنها را در بخش ۱ ذکر کردیم (کاهش انرژی یا کاهش فعالیت) و در اینجا به برخی دیگر اشاره می کنیم.
کم اشتهایی یا پراشتهایی: افراد افسرده به عنوان مسکن به غذا روی می آورند. بنابراین هم کاهش وزن و هم افزایش وزن می تواند از نشانه های افسردگی باشد. یکی از دلایلی که افراد هنگام افسردگی به غذا و مخصوصا غذاهای پرچربی روی می آورند این است که کربوهیدرات ها سطح سروتونین مغز را بالامی برند. همچنین، افزایش کورتیزول نیز به عنوان یکی از عوامل ذخیره نامناسب چربی در بدن انگاشته می شود.
بی قراری یا کندی روانی حرکتی: بی قراری روانی حرکتی عبارت است از افزایش فعالیت آن هم بیشتر به دلایل ذهنی تا جسمی. نشانه های متداول آن شامل قدم زدن، پیچاندن یا فشار دادن دست ها، با انگشت روی میز زدن یا کف پا را به زمین زدن و سایر رفتارهای بدون وقفه مشابه است. کندی روانی حرکتی برخلاف مورد پیش به آهستگی فعالیت های فکری و جسمی اشاره دارد. در این حالت، کارهای معمولی مانند مسواک زدن یا غذا خوردن ممکن است به صورتی غیرعادی کند و با طمانینه انجام شوند.
۳ درد هیجانی (Emotional Pain)
غمگینی طولانی
گریه غیرقابل کنترل و غیرقابل توضیح
احساس گناه
احساس پوچی
از دست دادن اعتماد به نفس
احساس ناامیدی
احساس بی پناهی
این علائم، به ویژه اگر تک تک در نظر گرفته شوند، منحصر به افسردگی نیستند. برای مثال، احساس بی پناهی ممکن است واکنش منطقی به قرار گرفتن در یک شرایط دشوار باشد. اما در حالت افسردگی، احساس بی پناهی به صورت های زیر است:
آمیخته با انواع دیگر دردهای هیجانی
آمیخته با انواع دیگر علائم افسردگی
تداوم یافتن بیش از یک زمان معقول
شدیدتربودن بیش از یک حد معقول
هریک از عوارض بالا ممکن است به عنوان واکنش طبیعی به یک رویداد غم انگیز مثل مرگ نزدیکان یا از دست دادن کار پدید آید اما طولانی شدن بیش از حد آن باید به عنوان علائم افسردگی مورد بررسی قرار گیرد. در نظر گرفتن این پدیده، به ویژه در افرادی که دارای سابقه افسردگی هستند حائز اهمیت است.
۴ حالت های روحی دشوار
تحریک پذیری: تقریبا همه این حالت را تجربه کرده اند. تحریک پذیری علت های بی شماری می تواند داشته باشد. یک سردرد، خواب بد، یک صورت حساب پیش بینی نشده، فرا رسیدن وقت دندان پزشک و هر عامل استرس زای دیگری می تواند باعث آن شود اما هنگامی که دلیل واضحی برای اینکه چرا یک چیز کم اهمیت و کوچک باعث ناراحتی می شود وجود نداشته باشد و این حالت روزها و هفته ها در فرد باقی بماند، به احتمال زیاد افسردگی عامل آن است.
خشم: خشم نهایت تحریک پذیری است. یک فرد افسرده ممکن است بابت یک چیز کم اهمیت یا حتی هیچ چیز به حالت انفجار برسد. اگر خشم دوام یافت یا ترساننده شد در اسرع وقت به فکر چاره باشید.
اضطراب و نگرانی: این مورد به چند طریق ممکن است وجود داشته باشد. برای مثال، فردی ممکن است درباره بعضی موضوعات عادی روزمره، نگرانی وسوسه داشته باشد برای شام چه غدایی درست کنم؟ شکل دیگری از این حالت موقعی است که فرد در مورد تمام موضوعات اضطراب داشته باشد: باید به لوله کش تلفن کنم. اگر امروز نباید چی؟ اضطراب ممکن است شکل عمومی تری نیز داشته باشد و همراه با افکار عجولانه باشد. معمولا فرد مضطرب در حالت بی تصمیمی به سر می برد.
بدبینی: داشتن نگاهی منفی نسبت به همه چیز: هیچ کس مرا دوست ندارد. امروز هم روز بد دیگری در پیش خواهد بود. در حالتی که بدبینی ناشی از افسردگی وجود داشته باشد، منفی باقی خواهد بود. در حالتی که بدبینی ناشی از افسردگی وجود داشته باشد، منفی بافی به صورت مبالغه آمیزی در می آید.
بی تفاوتی: لباس های کثیف انباشته شده، صورتحساب ها پرداخت نشده و شما بی خیال هستید. دوستی به شما تلفن می کند و مشکلش را با شما درمیان می گذارد. اما شما فقط ساکت نشسته اید و گوش می کنید و حرف های او هیچ احساسی را در شما بر نمی انگیزد.
خود انتقادی: هرکس اشتباه می کند اما فرد افسرده اشتباهاتش را بزرگ جلوه می دهد: «من امروز خسته به نظر می رسم» تبدیل به «من زشت هستم» می شود. «من در محاسبه موجودی حسابم اشتباه کرده ام» به «من در ریاضیات کودن هستم» تبدیل می شود. منفی باقی بیش از حد درباره خود، از علائم افسردگی است.
۵ تغییر در الگوهای فکری
گرچه علائم زیر همگی تحت عنوان «تغییر در الگوهای فکری» دسته بندی شده اند اما هریک از آنها می توانند آثار قابل ملاحظه ای روی رفتار انسان داشته باشند. این علائم چون بیشتر روی نحوه کار کردن تاثیر می گذارند توسط همکاران زودتر قابل تشخیص می باشد:
عدم تمرکز: این به دو شکل امکان پذیر است. یکی اینکه صرف نظر از اینکه چقدر سعی می کنید، اما نتوانید روی کاری که در دست دارید یا کتای که در حال مطالعه اش هستید یا صحبت های سخنرانی که در جلسه اش حضوردارید یا روی رژیم غذایی که در پیش گرفته اند تمرکز کنید از سوی دیگر، ممکن است توجه شما از موضوعی منحرف شود بدون آنکه خودتان آگاهی داشته باشید تا وقتی که ناگهان به خود آیید.
بی تصمیمی: امروز برای رفتن به سر کار چه لباسی بپوشم؟ کدام یک از این سه پروژه اولویت بیشتری دارد؟ بهترین روز برای وقت گرفتن از دکتر چه روزی است؟ در حالت افسردگی، تصمیم گیری ساده هم ممکن است مشکل ساز گردد. تصمیم گیری های پیچیده می تواند غیرممکن شود. مردم معمولا فکر می کنند که فرد افسرده، آدم آرام و گوشه گیری است اما چنین فردی وقتی در گوشه و تحت فشار قرار گیرد، می تواند واکنش هایی نظیر انفجارهای هیجانی نشان دهد.
مشکلات حافظه ای: این مشکلات می تواند در اثر تمرکز ضعیف بروزکند. یعنی شما به دلیل عدم تمرکز چیزی را که به تان گفته شده است نشنیده اید و در نتیجه نمی توانید آن را به یاد آورید. اما افسردگی می تواند مستقیما نیز روی حافظه تاثیر گذارد به نحوی که چیزی که به فرد گفته شده، یا خود فرد شنیده یا خوانده است و یک زمان به یاد داشته بعدا فراموشش شود.
بی نظمی: این علامت منحصر به افسردگی نیست. افرادی که به شیدایی خفیف (hypomania) دچارند نیز معمولا آدم های بی نظمی هستند. اما در این حالت ممکن است فرد از این بابت احساس ناراحتی نکند.مثلا شما علی رغم به هم ریختگی اتاق تان، دقیقا می دانید که هرچیز کجا قرار دارد. اما در شرایط افسردگی، بی نظمی فرد را ناراحت می کند و باعث می شود که او حتی احساس بدتری هم پیدا کند زیرا اگر افسردگی وجود نداشت اقلا فرد می توانست برای حل این مشکل اقدام کند.
۶ دل مشغولی نسبت به مرگ
هرچند سه موردی که در زیر آمده ممکن است به نظر سه عبارت مختلف برای مفهوم سازی یک مورد بیایند اما درواقع، آنها اشکال مختلفی از دلمشغولی نسبت به مسئله مرگ هستند.
فکر مرگ: فکر کردن درباره مرگ ممکن است به شکل تصور و تخیل مرگ خود فرد باشد. برای مثال، فرد ممکن است خود را خوابیده در داخل قبر تصور کند به اتفاقاتی که در مراسم خاکسپاری اش می افتد فکر کند و درباره این موضوع فکر کند که مردم پس از مرگش چه می گویند یکی از عبارت هایی که مردم، بدون منظور خاصی، زیاد به کار می برند این است که «ای کاش مرده بودم.» اما بیان این عبارت از سوی یک آدم افسرده باید جدی گرفته شود، پیش از آنکه این گونه افکار به واقعیت بپیوندد.
فکر خودکشی: در این حالت بیان «ای کاش مرده بودم.» کم کم به فکر کردن درباره تحقق آن پیش می رود. فرد افسرده ممکن است در رویارویی با یک اتفاق پراسترس به فکر خودکشی بیفتد و به طور واقعی برای این عمل برنامه ریزی کند. چه فرد برنامه مشخص برای خودکشی در ذهن داشته باشد و چه نداشته باشد، فکر کردن درباره خودکشی باید بسیار جدی گرفته شود. از جمله پرخطرترین عوامل برای انجام خودکشی می توان به تلاش قبل برای خودکشی، حضور عوامل مهم استرس زا در زندگی و دسترسی به سلاح سرد و گرم اشاره کرد.
احساس مرگ: کسی که احساس مرگ یا بریدن از زندگی می کند، گروهی از علائمی که در ۵ بخش قبل ذکر شده را به همراه دارد. این علائم عبارتند از:
ناامیدی
بی تفاوتی
از دست دادن علاقه به فعالیت های لذت بخش
سستی و رخوت
کناره گیری اجتماعی
مجموعه این عوامل در زمره علائم افسردگی قرار می گیرد. با شناخت این عوامل می توانیم در صورت مبتلا بودن به افسردگی، برای درمان خود اقدام کنیم.
مجله همشهری تندرستی
بهترین تصمیم درباره نرخ خوراک گرفته شد
تعیین یک نرخ مشخص به صورت بلندمدت بهترین تصمیمی است که می تواند صنعت پتروشیمی را در منطقه رقابت پذیر کند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا)، معاون مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی درگفت و گو با خبرنگار همفکران درباره مصوبه شورای نگبهان درباره نرخ خوراک پتروشیمی ها تصریح کرد: اگرچه هنوز نرخ خوراک به طور دقیق از سوی دولت مشخص نشده و تعیین این رقم به دولت واگذار شده است اما به اعتقاد من این بهترین تصمیمی است که شورای نگهبان می توانست درباره نرخ خوراک اتخاذکند.
در ادامه مطلب بخوانید.
محاکمه به‌خاطر«خبر مرگش»!
وطن‌امروز: در پی تذکر هیأت نظارت بر مطبوعات و ارجاع پرونده روزنامه«وطن‌امروز» به دادگاه به‌خاطر تیتر «خبر مرگش» درباره اخبار گسترده جهانی و گمانه‌زنی پیرامون مرگ پادشاه سعودی و همچنین تذکر برای انتشار کاریکاتوری درباره برداشت غیرقانونی دولت از صندوق توسعه ملی، «وطن‌امروز» نامه‌ای را خطاب به هیأت نظارت نوشت که به شرح زیر است:
نکات دستوری و آرایه های ادبی فارسی پایه هفتم
نکات دستوری و آرایه های ادبی فارسی پایه هفتمجمله
جمله به کلمه یا مجموعه ای از کلمه ها گویند که دارای معنی کامل باشد
گاه یک کلمه به تنهایی یک جمله به حساب می اید
مانند علی به خانه امد و رفت
متن بالا از دو جمله تشکیل شده است و رفت به تنهایی یک جمله است
در بعضی از جمله ها فعل حذف می شودمانند او را به کجا می بری ؟ به مدرسه اینجا فعل می برم حذف شده پس دو جمله است
شبه جمله ها مانند ندا و منادا واصوات مانند به به جیک جیک یک جمله به حساب می اید
تمرین درکلاس
الف)ابیات و عبارات زیر از چند جمله تشکیل شده است
1)ای نام تو بهترین سر اغاز بی نام تو نامه کی کنم باز
جواب 3 جمله است ای منظور ای خدا است مناداکه یک جمله محسوب می شود نام تو بهترین سر اغاز است حذف شده جمله دوم حساب می شود مصرع دوم نیز یک جمله است
2)هم قصه ی نانموده دانی هم نامه ی نانوشته خوانی
ج)......
برای فرا گرفتن و فهمیدن و به ویژه برای کشف کردن سری به طبیعت روستا زدم .
ج) .....
انواع جمله
جمله : کلمه یا مجموعه ای از کلمات است که پیامی را از یک شخص به دیگران می رساند.
جمله از نظر پیام و مفهوم یا شیوه ی بیان :
1 ـ خبری : خبری را به ما می رساند. (علامت این نوع جمله ( .) می باشد.)
2 ـ امری :کاری را درخواست می کند. (علامت این نوع جمله (.) می باشد.)
فعل امر دو ساخت دارد 1)دوم شخص مفرد بدون شناسه مانند
برو /بخوان /بنشین گاهی نشانه "ب"از اول فعل امر حذف میشود
مانند رو که در خانه ی خود بسته ایم برو فعل امر
دوم شخص جمع مانند:بروید/ بخوانید /بنشینید
3 ـ پرسشی :سؤالی را مطرح می کند. (علامت این نوع جمله (؟) می باشد.) جمله پرسشی به دو گونه می اید همراه با نشانه های پرسشی ایا؟چگونه ؟چرا؟مگر؟کدام؟کدامین؟و هیچ ؟ مانند ایا درس خوانده ای؟
بدون نشانه های پرسشی مانند درس خوانده ای ؟
در این جمله ها از طریق تغییر لحن و اهنگ متوجه می شویم که جمله پرسشی است
4 ـ عاطفی:یکی از عواطف انسان مانند:تعجّب،تأسف،آرزو،دعا،نفرین و...را بیان
می کند.(علامت این نوع جمله ( ! ) می باشد.)
* جمله هایی که بوسیله ی آن ها برای کسی دعا می کنیم،«جمله ی دعایی»نامیده می شوند.فعل این نوع جملات معمولاً « باد ـ مباد ـ مبادا ـ بادا »می باشد و این جملات جزء «جملات عاطفی » محسوب می شوند.
تمرین در کلاس
نوع جمله های زیر را از لحاظ پیام و محتوا مشخص کنید .
بر ورق سبز برگ/ خط خدا را بخوان
افرین جان افرین پاک را
مردم بالا دست چه صفایی دارند
با بهاری که میرسد از راه سبزشو تازه شو بهاری شو
با خودش زیر لب چنین می گفت: ارزوهایتان چه رنگین است
شبروان مست ولای تو علی جان عالم به فدای تو علی
چه فرهادها مرده در کوه ها چه حلاج ها رفت بر دارها
مراعات نظیریا شبکه معنایی
مُراعات النظیر(شبکه ی معنایی ـ تَناسب ـ زنجیره معنایی):
آوردن چند کلمه از یک مجموعه است که با هم تناسب دارند این تناسب می تواند از نظر جنس، نوع ، مکان، زمان ـ همراهی و... باشد.
مثال
اَرغَوان جامِ عقیقی به سَمَن خواهد داد/چَشمِ نرگس به شقایق نگران خواهد شد(حافظ)
در این بیت از حافظ واژه های اَرغَوان ، عَقیق ، سَمَن ، نرگس ، شقایق همه اسم گُل هستند
ابر وباد ومه و خورشید و فلک در کارند
ماهم این هفته برون رفت و به چشمم سالی است حال هجران تو چه دانی که چه مشکل حالی است
مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو
یادم از کشته ی خویش آمد هنگام درو
تمرین کار در خانه
با شبکه های معنایی زیریک جمله بسازید
الف ) درخت /شاخه / پرنده
ب)آسمان/ستاره /شب
جواب ب) آسمان پر ستاره در شب زیباست
ج)رشد /نوجوانی /نشاط
2)در بیت ها و نثرها زیر واژه ها ی مراعات نظیر را پیدا کنید
الف)امروز دشمنان نمی خواهند دانشگاه و درس و مدرسه و معلم باشد
ب)زنگ تفریح را که زنجره زد باز هم در کلاس غو غا شد
نهاد
نهاد یعنی کننده کار یا پذیرنده ی حالت مانند :
با دیدن روی گل قناری سر داده ترانه ی بهاری
همان طور که میبینید در شعر نهاد جای مشخصی ندارد برای به دست آوردن نهاد
کافی است به اول فعل چه چیزی یا چه کسی اضافه کنیم مانند
از لانه پرنده ی خوش آواز بگشوده دوباره بال پرواز
چه چیزی بگشود ه؟پرنده خوش اواز
کرد بازرگان تجارت را تمام
چه کسی تمام کرد ؟بازر گان نهاد
زمان فعل ها را هم کار کنید
سجع
تضمین
گاهی شاعران و نویسندگان در ضمن شعر یا نوشته خود مصراع یا بیتی از شعر شاعری دیگر ویاسخنی از نویسنده ای را می آورند به این کار تضمین گفته می شود مانند درس شعر خوانی جلوه ی روی خدا که محمود کیانوش در شعرش شعر سعدی را به کا ربرده است واز تضمین استفاده کرده است .
هر ورقش دفتری است معرفت کردگار این شعر سعدی که کیانوش از آن بهره برده است
هر گاه شاعر یا نویسنده‌ای، بخشی از نوشته فردی دیگر را در میان اثر خود جای دهد، آن شعر یا نوشته راتضمین نموده‌است.
مثال بسم الله الرحمن الرحیم هست کلید در گنج حکیم
| چه خوش گفت فردوسی پاک زاد | که رحمت برآن تربت پاک باد | |
| میازار موری که دانه کش است | که جان داردو جان شیرین خوش است |
این دو بیت بخشی از بوستان سعدی است و سعدی بیتی معروف از فردوسی را در میان شعر خود عیناً نقل کرده‌است.
| پروانه ز من، شمع ز من، گل ز من آموخت | افروختن و سوختن و جامه دریدن |
تلمیح (اشاره)
هر گاه با شنیدن بیت یه عبارتی به یاد داستان و افسانه، رویدادی تاریخی و مذهبی یا آیه و حدیثی بیفتیم، بدون آنکه آن موضوع مستقیماً تعریف شده باشد، آن بیت یا عبارت دارای آرایه تلمیح است.
| پدرم روضه رضوان به دو گندم بفروخت | من چرا ملک جهان را به جویی نفروشم |
(اشاره به داستان حضرت آدم و رانده شدن او به خاطر خوردن گندم.)
ارکان تشبیه
یعنی مانند کردن چیزی به چیز دیگر که به جهت داشتن صفت یا صفاتی با هم مشترک باشند .
هر تشبیه دارای چهار رکن یا پایه است :
۱- مشبه : کلمه ای که آن را به کلمه ای دیگر تشبیه می کنیم .
۲- مشبه به : کلمه ای که کلمه ی دیگر به آن تشبیه می شود .
۳- ادات تشبیه : کلمات یا واژه هایی هستند که نشان دهنده ی پیوند شباهت می باشند و عبارتنداز : همچون، چون، مثل، مانند، به سان، شبیه، نظیر، همانند، به کردار و ... .
۴- وجه شبه : صفت یا ویژگی مشترک بین مشبه و مشبه به می باشد . ( دلیل شباهت )
مثال : علی مانند شیر شجاع است . به ترتیب: مشبه (علی)؛ ادات تشبیه(مانند)؛ مشبه به(شیر)؛ وجه شبه(شجاع) اگر تشبیهی ادات تشبیه داشته باشد تشبیه را مرسل میگویند.
کنایه
به جملات زیر توجه کنید
تنها همان رتبه های بالا را وعده بگیر و مابقی را نقداً خط بکش
با حال استیصال پرسیدم پس چه خاکی بر سرم بریزم؟
در جمله های بالا دو عبارت مشخص شده دارای دو معنی نزدیک و دور هستند اما معنی دور ان ها مورد نظر است . خط بکش در اصطلاح یعنی نادیده بگیر و چه خاکی به سرم بریزم یعنی چه کار باید بکنم در جمله های ذکر شده این معانی دور مورد نظر است و معانی نزدیک و واقعی مقصود نویسنده را نمی رساند و به این کار برد کنایه می گویند[۱] مثال هنوزم از دهانت بوی شیر می اید : بوی شیر کنایه از خردسال بودن هست
تشخیص(جان بخشی)
هر گاه صفات انسان را به غیر جاندار ربط بدیم از تشخیص استفاده کردیم مثال: من این کتاب را می خوانم
این کتاب من را به خواندنش دعوت می کند نکته: اگر اشیا یا موجودات غیر انسان را با حرف ای مورد خطاب قرار دهیم مانند
ای ماه امشب چه غمگینی نیز ارایه تشخیص دارد.
مفعول
1ـ مفعول : کلمه ای است که کار بر آن واقع می شود .
مانند : کبوتر پرواز را دوست دارد. در این جمله پرواز مفعول است.
نشانه مفعول « را » است ،امّا همیشه همراه مفعول نمی آید؛
یعنی گاهی مفعول بدونِ نشانه ی« را » می آید.گاهی هم «ی » به مفعول
می چسبد. مانند من کتابی خواندم .
به طورِ کل،مفعول به شکل هایِ زیر می آید :بیشتر بدانیم
الف ) من پرنده را دیدم. ( با نشانه ی « را » ) پرنده : مفعول
ب ) من پرنده ای دیدم. ( با نشانه ی « ی » ) پرنده ای : مفعول
پ ) من پرنده ای را دیدم. (با نشانه ی « را » و « ی ») پرنده ای : مفعول
ت ) من پرنده دیدم. ( بدونِ هیچ نشانه ای ) پرنده : مفعول
راه شناختِ مفعول : به اوّل فعل ، « چه چیز را ؟ » یا « چه کس را ؟ »
اضافه می کنیم ، اگر معنی بدهد آن فعل نیاز به مفعول دارد و مفعول در
جوابِ « چه چیز را ؟ » یا « چه کس را ؟ » می آید؛
هم نامه ی نا نوشته خوانی = چه چیز را خوانی ؟
نامه ی نانوشته را = نامه ی نا نوشته : مفعول
ما را به راهِ هُدی راهنمایی کن . =چه کسی را راهنمایی کن ؟
ما را = ما : مفعول
مصراع /بیت /قافیه /ردیف
ـ مصراع (مصرَع):در لغت به معنیِ «یک لنگه ی در» و در اصطلاح به کوتاه ترین پاره ی
سخنِ موزون که نیمی از یک بیت است گفته می شود.
مانند : نابرده رنج،گنج میسّر نمی شود مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد ( سعدی )
مصرع اول مصری دوم
2 ـ بیت :در لغت ، به معنی «خانه» است و در اصطلاح ،حدّاقل ِ شعر است که از دو مصرع تشکیل شده باشد
مانند :
ای نام تو بهترین سر آغاز / بی نامِ تو نامه کی کنم باز بیت
3ـ قافیه : به کلماتی می گویند که آهنگ و حرفِ آخرشان یکی باشد و در پایانِ هر مصرع قرار می گیرند
ای یاد تو مونس روانم جز نام تونیست بر زبانم
تمرین در کلاس : ارایه بیت چیست ؟ج) تلمیح به ایه 28 سوره رعد الا بذکر الله تطمئن القلوب بیت چند جمله دارد؟ 3جمله ای جمله اول که منادا یعنی خدا حذف شده یادتو مونس روانم جمله دوم که فعل آن است حذف شده است جزنام تو نیست بر زبانم جمله سوم است .
ـ ردیف : هر گاه ، یک یا چند کلمه یا عبارت و یا جمله عیناً ، در آخر همه ی اشعار،
پس از قافیه تکرار شده باشد، آن را ردیفمی گویند :
ای عقلِ مرا کفایت از تو / جُستن زِ من و هدایت از تو
ردیف
آوردنِ ردیف درشعر،اختیاری است؛یعنی، بعضی ازشعرهادارایِ ردیف هستندو بعضی ها بدون ردیف می باشند.
در مورد ردیف باید توجّه داشت که :کلماتی می توان ردیف گرفت که علاوه بر اینکه عیناً مثل هم باشند، باید دارایِ یک معنی نیز باشند .
در غیر این صورت باید آن ها را قافیه حساب کرد.
به طورِ کلّی، ردیف باید به یک شکل و یک معنی باشد.
تمرین
آیا در بیت زیر بتافت قافیه است یا ردیف ؟
جوانی سر از رأی مادر بتافت / دل دردمندش به آذر بتافت
چون سر بتافت در مصراع اوّل به معنیِ سرپیچی کرد و بتافت در مصراعِ دوّم یعنی سوزاند پس دو کلمه ردیف نیستند . بلکه قافیه هستند .
مثلا ده جایی به معنی روستا و جایی به معنی بده باشد
ـ کلمات هم خانواده : واژه هایِ هم ریشه که با هم ارتباطِ معنایی دارند را هم خانواده گویند .
در هم خانواده لغات عربی سه حرفِ اصلی کلمه باید به ترتیب در کلمات
در کلماتِ دیگر تکرار شوند تا بتوانند با یکدیگر هم خانواده باشد ظالِم : ظُلم ، مَظالِم ، مَظلوم ، ظُلُمات، ظُلمَت / مسائل : مسئله ، سؤال ، سائِل و../شاهد : شهید ،شُهدا ، مشهد و /ظاهِر : تظاهُر، مُتَظاهر،مَظاهر، ظَواهِر، مَظهَر،ظُهورو../ مُتَعال : تَعالی ، مُتَعالی، عالی ، اعلا ،علیا و... / جماعت: جُمعه،جامِع ،اجتماع،جمیع،مجتمع،جوامع و...
نکته* در فعل ها ، بن فعل ،چه بن ماضی و چه بن مضارع می تواند به عنوان
هم خانواده به کار رود.مانند: روان : رفتار ، روش ، رفته ، رونده و
ـ دیدار : بینا ، بینش ، دیده ، دیده بان ، بیننده و ...
کلماتِ مُخَفَّف : شاعِر گاه کلمه ها را به شکلِ کوتاه شده یا « مُخَفَّف » در
شعر می آورد، گاهی نیز به خاطِر وزنِ شعر مجبوراست که کلمه ها را مُخَفَّف کند.
کلمات هم آوا (مُتَشابه) :به کلماتی می گویند که به یک صورت تلفّظ و خوانده می شوند اما املا و معنای آ ن باهم فرق دارد .
مانند :
خار : تیغه هایِ همراهِ گُل خوار : ذِلَّت : پَستی ذلیل / صَفَر : نامِ ماهِ دوّمِ قَمَری سَفَر : از جایی به جایِ دیگر رفتن
اساس : بنیاد ، پایه اَثاث : لوازمِ خانه /حَیات : زندگی لمات حَیاط : مُحَوَّطه ی گوشه یِ خانه
خاست : بلند شد خواست:طَلَب کردن،خواستن/خان : مرد بزرگ ، سرا خوان : سُفره
خرد : کوچکی خورد : میل کردن/ خویش : خود ، فامیل خیش : گاو آهن
رازی : اهلِ ری راضی : خشنود اَمَل : آرزو عَمَل : کار
ثواب : پاداش ،اَجر صَواب : صَحیح ، دُرُست خویش :خود خویش : فامیل
صَبا : نامِ بادی که از شرق می وَزَد. سَبا : نامِ سرزمینی در یَمَن در داستانِ حضرتسُلیمان (ع)
پرتقال : یک نوع میوه پرتغال : نامِ کشوری در اروپا اَرز : واحدِ پولِ خارجی اَرض : ز مین عَرض : پهنا
ـ تَضاد ( طِباق ،مُتَّضاد ، مُخالف ) :
دو کلمه از نظر معنی،مُخالف همدیگر باشند.
نادانی ≠ دانایی استوار ≠ سُست آزادی ≠ اِسارَت فَقر ≠ ثِروَت
خنده ≠ گریه دانا ≠ نادان غَمناک ≠ خوشحال، شاد
زِنده ≠ مُرده خالص ≠ ناخالص جَهل ≠ عِلم ،دانش
نَشیب ≠ فَراز نافرمانی≠ اطاعت لَیل ≠ نَهار
کلماتِ زیر به همراهِ مُخَفَّفِ آن آمده است :
گر = اگر ار = اگر سَحرگَهان = سَحرگاهان
بُرون = بیرون سِپَه = سِپاه زِ = از
بِه = بهتر کِه = کوچک تر
ـ کلمات چند شکلی:
در زبان فارسی کلمه هایی وجود داردکه چند شکل شبیه
به هم دارندو از آن ها در موقعیّت های مختلف استفاده می شود:
هوشیار: هشیار آینه : آیینه پرهیزکار : پرهیزگار
اِفریقا : آفریقا پیامبر : پیغامبر سپید : سفید
«معنای واژه با تشدید و بدون تشدید» (جهت مطالعه بیشتر) در زبان فارسی،برخی
از واژه ها،شکل نوشتاری یکسانی دارند امّا درتلفّظ ومعنا با یکدیگر متفاوت اند.
(در واقع برخی از کلمه ها تنها با گرفتن تشدید معنی و تلفّظ شان تغییر می کند.)
آن چه باعث تشخیص تفاوت بین این کلمه هامی شود،کاربرد این واژه ها در جمله است.نشانه ی دیگری که در تشخیص درست آن ها به ما کمک می کند،وجود نشانه «تشدید» است.
مُقدّم : گرامی داشتن ـ برتر بودن مَقدَم : قدم گذاشتن/قوت : وعده ی غذایی قُوَّت : نیرو ـ توان
مُسلِم : مُسلمان مُسَلَّم : قطعاً ـ حتمی/ مَسکَن : خانه ـ منزل مُسَکِّن : آرام بخش
مُعین : کمک ـ یاری ـ فریاد رَس / مُعَیَّن : مشخّص ـ تعیین شده مُبین : آشکار مبیّن : بیان شده
کلمات هم نویسه : کلماتی که دارایِ املایِ یکسانی هستند ولی از لحاظِ تلفّظ ومعنی هیچ ارتباطی با هم ندارندمانند :
حُسن : خوبی حَسَن : نیکو
قَمَری : منظور ماهِ قمری قُمری : نوعی پرنده
شُکر: سپاس گذاری ، تشکّر شِکَر : شکرِ خوراکی
کِرم : نوعی حیوان کَرَم : بخشش ، بزرگواری
واج آرایی (نغمه ی حروف): هر گاه یک حرف چندین بار برای تاًکید تکرار شود.به زودی خواهید خواند
مثال :
جان بی جمال جانان میل جهان ندارد /هر کس که این ندارد حَقّا که آن ندارد
(واج آرایی با تکرار صامت « ج» )
رشته تسبیح اگر بگسست معذورم بدار / دستم اندر ساعد ساقی سیمین ساق بود
(واج آرایی با تکرار صامت « س» )
ـ تکرار : هر گاه یک یا چند کلمه بیش از دو بار در شعر یا نثر بیاید به طوری که برزیبایی سخن یا شعر بیفزاید.مثال:
از دَر دَر آمدی و من اَز خود به دَر شُدم / گویی کَزین جَهان به جَهان دِگر شدم
( تکرار واژه ی « در» و « جهان» )
تَضاد ( طِباق ، مُتَّضاد ، مُخالف ) : دو کلمه از نظر معنی، مُخالف همدیگر باشند
مثال :
ـ شاه وگدا به دیده دریادلان یکیست / پوشیده است پست وبلند زمین درآب
ضَربُ المَثَل ( تَمثیل ) : جهت مطالعه
سُخَنی که در میان عُموم مردم معروف شده و در بَردارنده ی
نکته یا لطیفه یا پندی باشد .
(درباره ی نیکی کردن)تو نیکی می کُن و دَر دِجله اَنداز / که ایزَد دَربیابانَت دَهَد باز
(درباره ی دوستی): دوست آن باشد که گیرَد دست دوست / دَر پریشان حالی ودَرماندِگی (سعدی )
(درباره ی امیدواری) : دَر نااُمیدی بَسی اُمید است / پایانِ شَبِ سیه سِپید است (نظامی گنجَوی )
(درباره ی نداشتنِ غرور):آینه چون نقشِ تو بنمود راست /خودشِکن آینه شِکستن خَطاست (نظامی گنجَوی)
(درباره ی کار بیهوده کردن):(زیره به کرمان می برد چُغُندَر به هَرات) (آب در هاوَن کوبیدَن)
(درباره ی صبر و بردباری داشتن): گر صبر کُنی زِ غوره حَلوا سازی یا « صبر و ظَفَر هر دو دوستانِ قدیم اند / بر اثرِ صبر نوبتِ ظَفَر آیَد»
تخلّص : به اسم شاعر ، تخلّص می گویند که معمولاً در بیت آخر یا یک بیتمانده به آخر می آید.
مثال :
سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی/ عشق محمد بس است و آل محمد (سعدی: تخلّص)
قالب هایِ شعری :
قالب:شکلی است که قافیه به شعرمی دهد و بر اساسِ این نامگذاری،شعردارایِ
قالب هایِ گوناگون می شود.مانند :
1 ـ مثنوی(دوگانی):شعری است که هر بیتِ آن،دو مصراعِ هم قافیه دارد.به عبارت دیگر،هر بیت قافیه ای جداگانه دارد و مصراع های آن، دو به دو هم قافیه اند.تعداد بیت های قالب مثنوی را ،حداقل دو بیت دانسته اند و حداکثری برای آن قایل نشده اند و به جهتِ این که تنها قالب شعری است که مصراع هایش دو به دو هم قافیه اند«دوگانه» هم نامیده می شودخاص زبان فارسی است واز قدیمی ترین قالب های شعری است. *مناسب ترین قالب برای بیان داستان ها و مطالب طولانی است . مطالب زیر در مورد مثنوی جهت مطالعه بیشتر است
از نظر موضوع به 4 دسته تقسیم می شوند : 1 ـ حماسی و تاریخی ؛مانند :شاهنامه ی فردوسی ، اسکندر نامه ی نظامی گنجه ای 2 ـ اخلاقی و تعلیمی ؛ مانند : بوستان سعدی 3 ـ عاشقانه و بزمی ؛ مانند : خسرو و شیرین ،لیلی و مجنون نظامی4 ـ عارفانه ؛ مانند : حدیقه ی سنایی ،مثنوی معنوی مولوی ،منطق الطیر عطار نیشابوری
مثنوی فردوسی
به نام خداوند جان و خرد
کزین برتر اندیشه بر نگذرد
خداوند نام و خداوند جای
خداوند روزی ده رهنمای
خداوند کیوان و گردان سپهر
فروزنده ماه و ناهید و مهر
ز نام و نشان و گمان برتر است
نگارنده بر شده پیکر است
به بینندگان آفریننده را
نبینی مرنجان دو بیننده را
شکل قالب مثنوی :
ـــــــــــــــــــــــــــــــ * ـــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــ × ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ×
ــــــــــــــــــــــــــــــــ + ــــــــــــــــــــــــــــــــ +
ــــــــــــــــــــــــــــــــ ÷ ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ÷
دو بیتی : جهت مطالعه
شعری است که از دو بیت تشکیل شده که گاه مصراع سوّم آن قافیه ندارد. *درون مایه و موضوع دوبیتی:عاشقانه وعارفانه
*رایج ترین قالب در میان روستاییان است. دو بیتی را در فارسی،ترانه می گویند.
نمونه هایی از شعرهای « باباطاهر» که در قالب دوبیتی سروده شده است :
یکی درد و یکی درمان پسندد / یکی وصل و هجران پسندد
من از درمان و درد و وصل و هجران / پسندم آنچه را جانان پسندد
شکل قالب دوبیتی :
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ * ــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــ *
چهار پاره
- شعری است شامل چند دوبیتی با قافیه های مختلف که از نظر معنی باهم ارتباط دارند چهارپاره معمولاً مصراع‌های زوج هم قافیه‌اند؛ به عبارتی دیگر چهارپاره، دوبیتی‌هایی است با قافیه‌های متفاوت که از نظر معنی با هم ارتباط دارند و فقط مصراع‌های زوج هم قافیه است، وزنش آزاد است و پس از مشروطیت در ایران رواج یافته درون مایه‌ی چهارپاره بیشتراجتماعی است. این نوع شعر در روزگار معاصر پدید آمده ست .
نمونه ای از قالب شعری چهار پاره
صبح یک روز نوبهاری بود روزی از روز های اول سال
بچه ها در کلاس جنگل سبز جمع بودند دور هم خوشحال
بچه ها گرم گفت و گو بودند باز هم در کلاس غوغا بو
هر یکی برگ کوچکی در دست باز انگار زنگ انشا بود
تا معلّم ز گرد راه رسید گفت با چهره ای پر از خند
باز موضوع تازه ای داریم "آرزوی شما در آینده"
'''شعر نیمایی'' سبکی از شعر معاصر فارسی است که نخستین نمونه شعر نو در ادبیات فارسی بوده و برآمده از نظریه ادبی [[نیما یوشیج]] شاعر معاصر ایرانی است. * منظومه‌ای بلند و موزون که در آن مشکل قافیه پس از هر چهار مصراع با یک مصراع آزاد حل شده است.* توجه شاعر به واقعیت‌های ملموس و در عین حال نگرشی عاطفی و شاعرانهٔ او به اشیا.
* فرق نگاه شاعر با شاعران گذشته و تازگی و دور بودن آن از تقلید.
مُتَمّم : واژه ای که بعد از حرفِ اضافه می آید .
مانند :
او به مدرسه رفت . مدرسه : متمّم
برخی از حروفِ اضافه : از ـ به ـ با ـ بر ـ در ـ اندر ـ برای ـ از برایِ ـ از بهرِ ...
کبوتر پرواز را در آسمان دوست دارد .
نهاد مفعول حرفِ نشانه حرفِ اضافه متمّم فعل غیراسناد
مسند
فعل هایِ اسنادی (ربطی ) عبارتند از :« است ـ بود ـ بُوَد ـ شد ـ گشت ـ شَوَد ـ باشد ـ باد ـ هست ـ نیست »
* روشِ پیدا کردنِ مُسند:به اوّل فعلِ اسنادی،کلمه هایِ « چگونه؟ » یا « چی ؟ » اضافه می کنیم و مُسند را به دست می آوریم؛
مانند : انقلابِ دینی و فرهنگی در آثارِ نویسندگانِ پس از انقلابِ اسلامی نیز
جلوه گر شد. چگونه شد = جلوه گر = مُسند
مثال : هم نشینِ نیک ، بهتر از تنهایی است .
نهاد مسند فعلِ اسنادی (ربطی)
« انواع حروف در زبان فارسی»
حروف خودشان معنای مستقلی ندارند بلکه وظیفه ی آن ها نشان دادن اجزای دیگر است وکار آنها پیوستن جمله ها و کلمه ها به یکدیگر
1 ـ حروف اضافه : مانند : از ـ به ـ با ـ بر ـ در ـ برای ـ از برای ـ بهر ـ از بهرِ ـ بدونِ
اندر ـ جز ـ مگر ـ مثل ـ بی ـ سویِ ـ ـ به منظورِ ـ از پیِ ـ به وسیله یِ ـ
به سانِ ـ ـ مانندِ ـ همانندِ ـ همچو ـ همچون و ...
و به واژه ی بعد از حرف اضافه « متمّم » می گویند.
2 ـ حرف نشانه : مانند « را » نشانه ی مفعول
3 ـ حرف ربط ( پیوند ) : مانند : و ـ که ـ تا ـ ولی ـ چون ـ امّا ـ نیز ـ اگر ـ اگرچه ـ بلکه ـ پس و ...
6 ـ پسوندِ « ـَ ک »و انواع آن :یکی از پسوند های معروفی که به اسم می چسبد و واژه ی غیرساده می سازد،پسوندِ« ـَ ک»است که مفهوم هایِ مختلفی را درکلمه به وجود می آورد.
انواعِ ـَ ک در زبان فارسی :
1 ـ نشانه ی تصغیر : مفهومِ کوچکی و خُردی را می رساند .
مانند : بامَک ( بام + ـَ ک ) به معنیِ (بامِ کوچک )
2 ـ نشانه ی ترحّم و دلسوزی: . مانند: طفلَک (طفل+ ـَ ک) به معنیِ(طفلِ ترحُّم انگیز)
3 ـ نشانه ی شباهت :مفهومِ شباهت به چیزی را ،نشان می دهد.مانند: پشمَک (پشم+ ـَ ک)به معنیِ (نوعی به شکلِ الیاف پشم )
4ـ نشانه ی حالت : مفهومِ حالت وچگونگی را، بیان می کند.مانند: نرمَک(نرم + ـَ ک)به معنیِ(به صورتِ نرم)
5 ـ نشانه ی تحقیر و توهین : مفهومِ توهین را با خود دارد.مانند:مردَک (مرد+ ـَ ک)به معنیِ(مردپَست وفرومایه)
* مثال هایی برایِ پسوندِ تصغیر ( کوچکی):
شاخَک (شاخ + ـَ ک ) = شاخه ی کوچک/ اتاقَک ( اتاق + ـَ ک ) = اتاقِ کوچک/بامَک ( بام + ـَ ک ) = بامِ کوچک / داستانَک ( داستان + ـَ ک ) = داستانِ کوچک/شهرَک ( شهر+ ـَ ک ) = شهرِ کوچک / مُرغَک ( مرغ + ـَ ک ) = مرغِ کوچک / کمانَک (کمان + ـَ ک ) = کمانِ کوچک/زاغَک ( زاغ + ـَ ک ) = زاغِ کوچک / پیامَک ( پیام + ـَ ک ) = پیامِ کوچک
نکته های مهم فارسی هفتم
در زبانِ فارسی جمله دارایِ دو قسمتِ اصلی است :
1ـ نهاد 2 ـ گُزاره
1 ـ نهاد :کلمه یا گروهی از کلمه هاست که درباره ی آن خبر می دهیم ؛
یعنی«صاحب خبر» است.
نهاد اجباری ( شناسه ) : ضمیری است که به انتهای فعل می چسبد تا صیغه ی
آن را مشخص کند.
در زبان فارسی به نهادی که در ابتدای جمله می آید،« نهاد اختیاری» و
به نهادی که به انتهای فعل می چسبد،« نهاد اجباری(شناسه)» می گویند.
مثال : من به مدرسه رفتم. « من» : نهاد اختیاری و « ـَ م » : نهاد اجباری
مانند : ادبیّات به یاری ابزارها و عواملِ گوناگون پدید می آید. واژه ی ادبیّات نهاد است.
گاهی نهاد بیش از یک کلمه است که اصطلاحاً به آن گروه نهادی می گویند؛
مانند :
پس از واقعه ی عظیمِ انقلاب اسلامی،بسیاری از بنیاد هایِ فکری،فرهنگی و معیارهایِ
ارزشی و اخلاقی ،دگرگون شد. گروه نهادی
برایِ پیدا کردنِ نهاد به اوّل فعل، « چه چیزی ؟ » یا « چه کسی ؟ » اضافه
می کنیم و نهاد را به دست می آوریم؛مانند :
زبانِ هر جامعه در هردوره ای بر پایه ی باورها و ارزش ها ی دینی،سامان
می یابد.
چه چیزی سامان می یابد ؟ زبان = نهاد
2ـ گُزاره : خبری است که درباره ی نهاد داده می شود.
مهمترین جزء گزاره ،«فعل» است .
مانند : انقلاب ، کرامتِ انسانی را به افرادِ جامعه باز گرداند.
نهاد گُزاره
توضیحی درباره ی اجزای گزاره : ( مربوط به درس ادبیات )
1ـ مفعول : کلمه ای است که کار بر آن واقع می شود .
مانند : کبوتر پرواز را دوست دارد. در این جمله پرواز مفعول است.
*نشانه ی مفعول « را » است ،امّا همیشه همراه مفعول نمی آید؛
یعنی گاهی مفعول بدونِ نشانه ی« را » می آید.گاهی هم «ی » به مفعول
می چسبد.
به طورِ کل،مفعول به شکل هایِ زیر می آید :
الف ) من پرنده را دیدم. ( با نشانه ی « را » ) پرنده : مفعول
ب ) من پرنده ای دیدم. ( با نشانه ی « ی » ) پرنده ای : مفعول
پ ) من پرنده ای را دیدم. (با نشانه ی « را » و « ی ») پرنده ای : مفعول
ت ) من پرنده دیدم. ( بدونِ هیچ نشانه ای ) پرنده : مفعول
راه شناختِ مفعول : به اوّل فعل ، « چه چیز را ؟ » یا « چه کس را ؟ »
اضافه می کنیم ، اگر معنی بدهد آن فعل نیاز به مفعول دارد و مفعول در
جوابِ « چه چیز را ؟ » یا « چه کس را ؟ » می آید؛
هم نامه ی نا نوشته خوانی = چه چیز را خوانی ؟
نامه ی نانوشته را = نامه ی نا نوشته : مفعول
ما را به راهِ هُدی راهنمایی کن . =چه کسی را راهنمایی کن ؟
ما را = ما : مفعول
2 ـ مسند : صفت یا حالتی است که آن را به نهاد نسبت می دهند.
به فعل هایی که مسند می پذیرد فعلِ اسنادی (ربطی) می گویند.
فعل هایِ اسنادی (ربطی ) عبارتند از :« است ـ بود ـ بُوَد ـ شد ـ گشت ـ
شَوَد ـ باشد ـ باد ـ هست ـ نیست »
* روشِ پیدا کردنِ مُسند:
به اوّل فعلِ اسنادی،کلمه هایِ « چگونه؟ » یا « چی ؟ » اضافه می کنیم و مُسند
را به دست می آوریم؛
مانند : انقلابِ دینی و فرهنگی در آثارِ نویسندگانِ پس از انقلابِ اسلامی نیز
جلوه گر شد.
چگونه شد = جلوه گر = مُسند
مثال : هم نشینِ نیک ، بهتر از تنهایی است .
نهاد مسند فعلِ اسنادی (ربطی)
3 ـ مُتممّم : واژه ای که بعد از حرفِ اضافه می آید .
مانند :
او به مدرسه رفت . مدرسه : متمّم
برخی از حروفِ اضافه : از ـ به ـ با ـ بر ـ در ـ اندر ـ برای ـ از برایِ ـ از بهرِ ...
کبوتر پرواز را در آسمان دوست دارد .
نهاد مفعول حرفِ نشانه حرفِ اضافه متمّم فعل غیراسنادی
دستور زبان فارسی :
« انواع حروف در زبان فارسی»
در دستور زبان فارسی«حروف» کلماتی را می گوییم که معمولاً از کلمه های
دیگرکوتاه تر هستند و معنی مستقلی ندارند و کار آن ها پیوستن جمله ها و
کلمه ها به یکدیگر و نسبت دادن کلمه به فعل و یا نشان دادن موقعیّت کلمه
در جمله است.
حروف خودشان نقشی ندارند بلکه وظیفه ی آن ها نشان دادن اجزای دیگر است.
انواع حروف در فارسی :
1 ـ حروف اضافه : مانند : از ـ به ـ با ـ بر ـ در ـ برای ـ از برای ـ بهر ـ از بهرِ ـ بدونِ ـ
اندر ـ جز ـ مگر ـ مثل ـ بی ـ سویِ ـ به سویِ ـ به منظورِ ـ از پیِ ـ به وسیله یِ ـ
به سانِ ـ به کردارِ ـ مانندِ ـ همانندِ ـ همچو ـ همچون و ...
و به واژه ی بعد از حرف اضافه « متمّم » می گویند.
آرایه های ادبی :
1 ـ تشخیص (آدم نِمایی ـ جان بخشی به اَشیاء ـ شَخصیّت بخشی ) :
نسبت دادن اعمالِ انسانی به غیرِ انسان را تشخیص می گویند.
مثال :
اَبر از شوقِ کِه می خَندد بدین سان قاه قاه : در این مصراع آرایه ی تشخیص
وجود دارد (عَمَلِ خندیدن که مُتُعَلِّق به انسان است را به « اَبر» نسبت داده است.)
3ـ تکرار : هر گاه یک یا چند کلمه بیش از دو بار در شعر یا نثر بیاید به طوری که بر
زیبایی سخن یا شعر بیفزاید.
مثال :
ـ از دَر دَر آمدی و من اَز خود به دَر شُدم / گویی کَزین جَهان به جَهان دِگر شدم
( تکرار واژه ی « در» و « جهان» )
6 ـ ضَربُ المَثَل ( تَمثیل ) : سُخَنی که در میان عُموم مردم معروف شده و در بَردارنده ی
نکته یا لطیفه یا پندی باشد .
(درباره ی نیکی کردن):
تو نیکی می کُن و دَر دِجله اَنداز / که ایزَد دَربیابانَت دَهَد باز
(درباره ی دوستی):
دوست آن باشد که گیرَد دست دوست / دَر پریشان حالی ودَرماندِگی (سعدی )
(درباره ی امیدواری) :
دَر نااُمیدی بَسی اُمید است / پایانِ شَبِ سیه سِپید است (نظامی گنجَوی )
(درباره ی نداشتنِ غرور):
آینه چون نقشِ تو بنمود راست /خودشِکن آینه شِکستن خَطاست (نظامی گنجَوی)
(درباره ی کار بیهوده کردن):
(زیره به کرمان می برد چُغُندَر به هَرات)
(آب در هاوَن کوبیدَن)
(درباره ی صبر و بردباری داشتن):
گر صبر کُنی زِ غوره حَلوا سازی
یا « صبر و ظَفَر هر دو دوستانِ قدیم اند / بر اثرِ صبر نوبتِ ظَفَر آیَد »
******
ـ تشبیه : مانند کردنِ چیزی است به چیزِ دیگر ( هر تشبیه دارای 4 رُکن است)
1ـ رُکن اوّل ( مُشَبّه): کلمه ای است که قَصدِ تَشبیه کردنِ آن را داریم.
2ـ رُکن دوّم( مُشَبّه بِه):همان چیزی یا کسی است که مشبه ،به آن تشبیه می شود،
در واقع همان تشبیه ماست.
3ـ رُکن سوّم(وَجهِ شَبَه):ویژگی مشترک میان مُشَبّه و مُشَبّه بِه است که به آن
وجهِ شَبَه می گویند.
4ـ رُکن چهارم(اَداتِ تَشبیه):کلمه ای است که مُشَبّه و مُشَبّه بِه را به هم پیوند
می دهد.مانند:[مثل، همچون، چون، همانندِ،مانندِ، بِسانِ ، چو ،... ]
مثال:
« مادَر همانند آب روانی ، پاک و زُلال است »
مُشَبَّه اَداتِ تَشبیه مُشَبَّه بِه وَجه شَبَه
مترادف (هم معنی ) : به کلماتی می گویند که از نظرِ نوشتن وخواندن با هم
فرق دارند، امّا از نظرِ معنی با هم مشترک هستند؛ بعضی از کلمات دو یا چند
مترادف دارند.
مانند:
تاریکی = ظُلمت جَمال = زیبایی، قشنگی علم = دانش
پارسا = پرهیزگار مُتَعالی = بلند مرتبه نور = روشنایی
تلاش = کوشش، سَعی، جَهد عُطوفَت = مهربانی ، دلسوزی
آوا = صِدا مُراد = خواسته ، آرزو خانه = سَرا
مَعاش =خرجِ زندگی ، کفافِ زندگی غوغا = هَیاهو
عزَّت = بزرگی ، جَلال جامِه = لباس ناراحت = غمگین، اَفسُرده،دل تنگ
عِیب = عار غُرور = خودپَسَندی غم = اندوه
مَعصیت =گناه ، سرکشی، عُصیان بُزرگی = جَلال
پنهان = نَهان، غِیب تند = سریع طَریقَت = شیوه ، رَوِش ، راه ،طَریق
پیدا = آشکار زندگی = حیات عمل = کار
غَرّه = مَغرور نَصیحَت = پَند ذوق = شوق
رایگان = مُفت ، مَجانی شاد =خوش حال، سُرور
مُصِر = اِصرار کننده ، پافشاری کننده ، سِماجَت کننده
صَبر= بُردباری،شَکیبایی ،صَبور مَشَقَّت = سختی ، دُشواری ، رنج ، تَعب
سعادَت = خوشبختی ، نیک بختی
کلمه های ِدو تَلَفُّظی:برخی از واژه ها در زبانِ فارسی به دو صورت تَلَفُّظ
می شود که هردو تَلَفُّظ،صَحیح می باشدبه این گونه واژه ها، کلمه هایِ دو تَلَفُّظی
می گویند.
مانند :
باغِبان و باغبان / استُوار و استوار / مهرَبان و مهربان / مُستَمَندو مُستمند /
آسِمان و آسمان / پاسِبان و پاسبان / آشِکار و آشکار/ روزِگار و روزگار/
کلماتِ مُخَفَّف : شاعِر گاه کلمه ها را به شکلِ کوتاه شده یا « مُخَفَّف » در
شعر می آورد، گاهی نیز به خاطِر وزنِ شعر مجبوراست که کلمه ها را مُخَفَّف
کند.
کلماتِ زیر به همراهِ مُخَفَّفِ آن آمده است :
گر = اگر ار = اگر سَحرگَهان = سَحرگاهان
بُرون = بیرون سِپَه = سِپاه زِ = از
بِه = بهتر کِه = کوچک تر
کلمات هم آوا (مُتَشابه) : به کلماتی می گویند که به یک صورت تلفّظ و خوانده
می شوند،امّا شکلِ نوشتاری آن ها و در نتیجه معنایِ آن ها متفاوت است.
(به طورِ خلاصه،کلمات هم آوا ، به کلماتی می گویندکه تلفّظ آن ها یکی است ولی
املا و معنایِ آن ها با هم فرق دارد.)
مانند :
خار : تیغه هایِ همراهِ گُل خوار : ذِلَّت : پَستی ، ذلیل
صَفَر : نامِ ماهِ دوّمِ قَمَری سَفَر : از جایی به جایِ دیگر رفتن ، مُسافرت
اَساس : بنیاد ، پایه اَثاث : لوازمِ خانه
حَیات : زندگی حَیاط : مُحَوَّطه ی گوشه یِ خانه
خاست : بلند شد خواست:طَلَب کردن،خواستن
خان : مرد بزرگ ، سرا خوان : سُفره
خرد : کوچک خورد : میل کردن
خویش : خود ، فامیل خیش : گاو آهن
رازی : اهلِ ری راضی : خشنود
اَمَل : آرزو عَمَل : کار
ثواب : پاداش ،اَجر صَواب : صَحیح ، دُرُست
صَبا : نامِ بادی که از شرق می وَزَد.
سَبا : نامِ سرزمینی در یَمَن در داستانِ حضرتسُلیمان (ع)
خویش : خود خویش : فامیل
پرتقال : یک نوع میوه پرتغال : نامِ کشوری در اروپا
کلمات هم نویسه : کلماتی که دارایِ املایِ یکسانی هستند ولی از لحاظِ تلفّظ
ومعنی هیچ ارتباطی با هم ندارند.
مانند :
حُسن : خوبی حَسَن : نیکو
قَمَری : منظور ماهِ قمری قُمری : نوعی پرنده
شُکر: سپاس گذاری ، تشکّر شِکَر : شکرِ خوراکی
کِرم : نوعی حیوان کَرَم : بخشش ، بزرگواری
اصطلاحاتِ ادبی :
1 ـ مصراع (مصرَع):در لغت به معنیِ «یک لنگه ی در» و در اصطلاح به کوتاه ترین پاره ی
سخنِ موزون که نیمی از یک بیت است گفته می شود.
مانند : نابرده رنج،گنج میسّر نمی شود / مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد ( سعدی )
مصراع اول مصراع دوم
2 ـ بیت :در لغت ، به معنی «خانه» است و در اصطلاح ،حدّاقل ِ شعر است که از دو
مصراع تشکیل شده باشد.
مانند :
ای نام تو بهترین سر آغاز / بی نامِ تو نامه کی کنم باز ( نظامی )
بیت
3ـ قافیه : به کلماتی می گویند که آهنگ و حرفِ آخرشان یکی باشد و در پایانِ هر
مصراع قرار می گیرند.
کلماتِ قافیه باید آخرین حرف یا حرکتشان یکسان باشد :
ای عقلِ مرا کفایت از تو / جُستن زِ من و هدایت از تو
قافیه قافیه
4 ـ روی : به حرف آخر قافیه،« رَوی» می گویند.
5 ـ ردیف : هر گاه ، یک یا چند کلمه یا عبارت و یا جمله عیناً ، در آخر همه ی اشعار،
پس از قافیه تکرار شده باشد، آن را ردیفمی گویند :
ای عقلِ مرا کفایت از تو / جُستن زِ من و هدایت از تو
ردیف ردیف
آوردنِ ردیف درشعر،اختیاری است؛یعنی، بعضی ازشعرهادارایِ ردیف هستندو
بعضی ها بدونِ ردیف می باشند.در مورد ردیف باید توجّه داشت که کلماتی را
می توان ردیف گرفت که علاوه بر اینکه عیناً مثل هم باشند، باید دارایِ یک معنی
هم باشند در غیر این صورت باید آن ها را قافیه حساب کرد.
به طورِ کلّی، ردیف باید به یک شکل و یک معنی باشد.
جوانی سر از رأی مادر بتافت / دل دردمندش به آذر بتافت
قافیه قافیه
چون سر بتافت در مصراع اوّل به معنیِ سرپیچی کرد و بتافت در مصراعِ دوّم یعنی
سوزاند. پس دو کلمه قافیه هستند و در صورتی که « مادر و آذر» را، قافیه اوّل و
« بتافت» را قافیه دوّم منظور کنیم پس این بیت دارایِ 2 قافیه است که در این صورت
به آن«ذو قافیتین» می گویند.
*ردیف اگر کلماتی به یک شکل و معنی قبل از قافیه تکرار شوند، ردیف نیستند :
نبینی باغبان چون « گُل » بکارد / چه مایه غم خورد تا « گُل » برآید
(بکارد و بر آید ، قافیه اند)
که جایی که دریاست « من » کیستم / گر او هست حقّا که « من » نیستم
(کیستم و نیستم ، قافیه اند)
از ظُلمتِ خود رهایی ام ده / با نورِ خود آشنایی ام ده
قافیه ردیف قافیه ردیف
قالب هایِ شعری :
قالب:شکلی است که قافیه به شعرمی دهد و بر اساسِ این نامگذاری،شعردارایِ
قالب هایِ گوناگون می شود.مانند :
1 ـ مثنوی(دوگانی):شعری است که هر بیتِ آن،دو مصراعِ هم قافیه دارد.
به عبارت دیگر،هر بیت قافیه ای جداگانه دارد و مصراع های آن، دو به دو هم قافیه اند.
تعداد بیت های قالب مثنوی را ،حداقل دو بیت دانسته اند و حداکثری برای آن قایل نشده اند
و به جهتِ این که تنها قالب شعری است که مصراع هایش دو به دو هم قافیه اند«دوگانه»
هم نامیده می شود.
خاص زبان فارسی است واز قدیمی ترین قالب های شعری است.
*مناسب ترین قالب برای بیان داستان ها و مطالب طولانی است .
از نظر موضوع به 4 دسته تقسیم می شوند :
1 ـ حماسی و تاریخی ؛مانند :شاهنامه ی فردوسی ، اسکندر نامه ی نظامی گنجه ای
2 ـ اخلاقی و تعلیمی ؛ مانند : بوستان سعدی
3 ـ عاشقانه و بزمی ؛ مانند : خسرو و شیرین ،لیلی و مجنون نظامی ، ویس و رامین از
فخر الدین اسعد گرگانی
4 ـ عارفانه ؛ مانند : حدیقه ی سنایی ،مثنوی معنوی مولوی ،منطق الطیر عطار نیشابوری
[ نمونه ای از ابیات « سعدی شیرازی » در قالب مثنوی از کتاب بوستان سعدی ]
شبی یاد دارم که چشمم نخفت / شنیدم که پروانه با شمع گفت
که من عاشقم گر بسوزم رواست / تو را گریه و سوز باری چراست؟
بگفت ای هوادار مسکین من /برفت انگبین یار شیرین من
چو شیرینی از من بدر می‌رود / چو فرهادم آتش به سر می‌رود
که ای مدعی عشق کار تو نیست / که نه صبر داری نه یارای ایست
تو را آتش عشق اگر پر بسوخت / مرا بین که از پای تا سر بسوخت
نرفته ز شب همچنان بهره‌ای / که ناگه بکشتش پری چهره‌ای
همه شب در این گفت و گو بود شمع / به دیدار او وقت اصحاب ، جمع
ره این است اگر خواهی آموختن / به کشتن فرج یابی از سوختن
اگر عاشقی سر مشوی از مرض / چو سعدی فرو شوی دست از غرض
به دریا مرو گفتمت زینهار / وگر می‌روی تن به طوفان سپار
شکل قالب مثنوی :
ـــــــــــــــــــــــــــــــ * ـــــــــــــــــــــــــــــــ * ــــــــــــــــــــــــــــــــ × ـــــــــــــــــــــــــــــــــ × ــــــــــــــــــــــــــــــــ = ـــــــــــــــــــــــــــــــــ =ــــــــــــــــــــــــــــــــ ÷ ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ÷
*شاعرانی که در آثارشان،بیش تر از این قالب شعری استفاده کرده اند:
فردوسی،اسدی توسی ، نظامی ، عطّار، سنایی ، سعدی،مولوی، جامی،پروین اعتصامی،
حمیدی شیرازی ،شهریار و ...
2 ـ قطعه :در لغت به معنی پاره ای از هر چیزی است و دراصطلاح شعری است
که مصراع دوّم همه ی بیت ها، هم قافیه اند، به عبارتی دیگر، به جای قافیه بودن
مصراع ها،بیت ها با هم قافیه اند.نام گذاری قطعه به این سبب است که گویا ،
پاره ای از میان یک قصیده است.موضوع قطعه :پند و اندرز،مسائل اخلاقی و
اجتماعی و تعلیمی،حکایت،شکایت، مدح،هَجو،تقاضا و ...
حدّاقل بیت های قطعه ،دو بیت است؛ امّا حدّاکثر آن مشخص نشده است؛
گاهی 15 بیت و گاهی 18 بیت
پیدایش قطعه به آغاز شعر فارسی باز می گردد ؛زیرا در شعرِ «رودکی سمرقندی »
قطعات زیبایی دیده می شود.
[ نمونه ای از قطعه ی معروف « سعدی شیرازی » ]
گِلی خوش بوی در حمّام روزی / رسید از دستِ مَخدومی به دستم
بِدو گفتم که مُشکی یا عبیری ؟ / که از بویِ دلاویزِ تو مَستم
بِگفتا من گِلی ناچیز بودم / ولیکن مدّتی با گُل نشستم
کمالِ هم نشین در من اثر کرد / وگرنه من همان خاکم که هستم
شکل قالب قطعه :
ــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
قطعه سُرایان معروف در زبان فارسی :
اَنوری(قرن ششم)،ابن یمین (قرن هشتم)،پروین اعتصامی(قرن چهاردهم)،سعدی شیرازی،
هاتف اصفهانی و ....
3 ـ قصیده:به معنی مقصود و در اصطلاح به معنیِ « توجّه کردن به کسی یا چیزی»
است.مهمترین قالب شعری است که در آن مصراعِ اوّل از بیتِ اوّل با تمامِ مصراع های
زوج هم قافیه اند.
* قصیده اوّلین قالبِ شعری است که از نیمه ی قرن سوم هجری در ادبیّات به تقلید
از شعر عربی پدید آمد.
* قصیده از جهتِ قرار گرفتنِ قافیه ها ، شبیه به غزل است.تعدادِ ابیاتِ قصیده معمولاً
از 15 بیت بیشتر است.
موضوعِ قصیده :درباره ی ستایش،نکوهش ،تهنیّت،تعزیت ،شُکر و شکایت ،پند و حکمت،
وصف طبیعت،بیانِ مسائلِ اخلاقی واجتماعی و عرفانی است.
شکل قالب قصیده :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ * ــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
*شاعرانی که در آثارشان،بیش تر از این قالب شعری استفاده کرده اند:
رودکی،فرّخی سیستانی،منوچهری،ناصرخسرو،مسعود سعد سلمان، اَنوَری ،خاقانی ،
سعدی ، ملک الشُعَرای بهار، امیری فیروزکوهی،مهرداد اوستا.
4 ـ غزل : در لغت به معنی حدیث عشق و عاشقی گفتن است و در این نوع از شعر،
مصراعِ اوّل از بیتِ اوّل با تمامِ مصراع های زوج هم قافیه اند و از این جهت کاملاً
شبیه قصیده است.غزل در قرنِ 6 هجری رواج یافت. موضوع و محتوای غزل در آغاز
عاشقانه است یعنی شاعر در آن از عشقِ خود به معشوق سخن می گوید،امّا با
ظهورِ« سنایی» شاعر عارف قرن ششم،معشوق زمینی ِغزل جایِ خود را به
معشوقِ آسمانی می دهد و غزلِ عارفانه پدید می آید.
[ نمونه ای از غزلِ « حافظ شیرازی » ]
زان یار دلنوازم شکریست با شکایت /گر نکته دان عشقی بشنو تو این حکایت
بی مزد بود و منت هر خدمتی که کردم / یا رب مَباد کس را مَخدوم بی عنایت
رندان تشنه لب را آبی نمی‌دهد کس / گویی ولی شناسان رفتند از این ولایت
در زلف چون کمندش ای دل مپیچ کان جا / سرها بُریده بینی بی جرم و بی جنایت
در این شب سیاهم گم گشت راه مقصود / از گوشه‌ای برون آی ای کوکب هدایت
از هر طرف که رفتم جز وحشتم نیفزود / زنهار از این بیابان وین راه بی‌نهایت
ای آفتاب خوبان می‌جوشد اندرونم / یک ساعتم بگنجان در سایه ی عنایت
عشقت رسد به فریاد ار خود به سان حافظ / قرآن ز بر بخوانی در چارده روایت
موضوع و محتوایِ غزل،معمولاً بیانِ عواطف و احساسات ،فِراق و جدایی ، عشق ،
عرفان و گفت و گو از روزگارِ جوانی است.
*** تفاوت غزل و قصیده :
1 ـ در تعداد ابیات: [تعداد ابیات در غزل کمتر از 15 بیت است ولی قصیده بیش تر از
15 بیت است]
2 ـ در موضوع و محتوا :[ موضوع غزل،عشق و عرفان و عواطف و احساسات است
ولی قصیده بیش تر مدح و توصیف است.]
*برای اوّلین بار« حکیم سنایی غزنوی» موضوعاتِ عرفانی را در قالب ِ« غزل»
مطرح کرد و بعد از او ،مولوی، غزل ِ عارفانه را،به اوج رساند. سعدی نیز غزلِ عاشقانه
را به اوج رساند و سرانجام حافظ شیرازی ، غزل عاشقانه و عارفانه را با همدیگر به
اوج رساند.
از انقلابِ مشروطه به بعد، غزل جنبه ی اجتماعی و سیاسی نیز به خود گرفت و
شاعرانی مانند چون فرّخی یزدی و ... به سرودن غزلِ اجتماعی پرداختند.
به طورِ کلی موضوعاتِ غزل :
عاشقانه ( مانند غزلیّات سعدی )
عارفانه (مانند غزلیّات سنایی و مولوی )
عارفانه و عاشقانه ( مانند غزلیّات حافظ )
اجتماعی و سیاسی (مانند غزلیّات فرّخی یزدی )
شکل قالب غزل :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ * ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ * ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ *
* شاعرانی که در آثارشان،بیش تر از این قالب شعری استفاده کرده اند:
مولوی،سعدی،حافظ،صائب تبریزی،فرخی یزدی،محمد حسین شهریار و...
5 ـ دو بیتی : شعری است که از دو بیت تشکیل شده که گاه مصراع سوّم آن قافیه ندارد.
*درون مایه و موضوع دوبیتی:عاشقانه وعارفانه
*رایج ترین قالب در میان روستاییان است. دو بیتی را در فارسی،ترانه می گویند.
نمونه هایی از شعرهای « باباطاهر» که در قالب دوبیتی سروده شده است :
یکی درد و یکی درمان پسندد / یکی وصل و هجران پسندد
من از درمان و درد و وصل و هجران / پسندم آنچه را جانان پسندد
شکل قالب دوبیتی :
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ * ــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــ *
*شاعرانی که در آثارشان،بیش تر از این قالب شعری استفاده کرده اند:
باباطاهر(شاعر عارف قرن 5)،فائز دشتستانی(شاعر عهد قاجار)
6 ـ رباعی: شعری است چهارمصراعی که مصراع سوّم آن معمولاً قافیه ندارد.
در واقع مصراع« اوّل،دوّم وچهارم» هم قافیه اند و مصراع سوّم در شعر برخی از دوره ها
بی قافیه است. بعضی رباعی ها بیت سوم قافیه دارد.
پیام اصلی شاعر،معمولاً در مصراع آخر می آید و سه مصراع دیگر مقدّمه ی سخن شاعر
است.
درون مایه و موضوع رباعی:عاشقانه و عارفانه یا فلسفی است.
رباعی،مناسب ترین قالب برای ثبت لحظه های کوتاه شاعرانه است.
نمونه هایی از شعرهایی که در قالب رباعی سروده شده است :
هنگام سپیده دَم مرغِ سحری / دانی که چرا همی کند نوحه گری ؟
یعنی که نمودند در آیینه ی صبح / کز عمر شبی گذشت و تو بی خبری (خیّام نیشابوری)
تفاوت دوبیتی و رباعی :
دوبیتی با یک « هجای کوتاه » و رباعی با یک « هجای بلند » آغاز می شود.
شکل قالب رباعی :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ * ــــــــــــــــــــــــــــــــ *
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــ *
*شاعرانی که درآثارشان،بیش تر از این قالب شعری استفاده کرده اند:
خیّام(قرن 5)،عطّار (قرن 6