نام علمی فیروزهturquoise} }{سنگ ترکی} است این نامگذاری به دلیل فروش آن در زمان باستان در بازارهای ترکیه بوده است که معادن نیشابور از طریق جاده ابریشم به فروش میرسید.فیروزه از ترکیب آلومینو فسفات آبدار مس بوجود میآید. همان طور که از فرمول شیمیای آن معلوم است نحوه تشکیل پیچیده ای هم دارد.شیمیایی: در شکاف سنگها از نوع سنگهای رسوبیبرخورد شهاب سنگ: در آبهای زیر زمینیفیروزه سنگی آبی رنگ تا آبی پر رنگ است که در اثر فرسایش به سبز روشن تا سبز تیره تغییر رنگ میدهد. جلای آن بصورت چینی است دارای سختی ۵ الی ۶ میباشد با افزایش میزان آب در ترکیب سختی آن کاهش مییابد. نوع مرغوب آن جلای چینی با درجه سختی بالاست. فیروزه در اثر فرسایش آب از دست میدهد و کم رنگتر میشود.روش استخراج این سنگ دستی و به روش سنتی است تا به رگههای فیروزه صدمهای وارد نشود. ویژگی خاص فیروزه وجود رگه های زیبایی از اشکال، اشیا، گیاهان و… است.پیشینیان فیروزه را سنگ آرزوها مینامیدند و با لمس آن و نیت آرزو میکردند. **کاربرد فیروزه
فیروزه سنگ تزئینی و نیمه قیمتی میباشد. جواهر نگاران با برش سطح جلا زیبایی خاصی بدان میدهند. فیروزه نگین انگشتریها و نگین تاج شاهان مصر{فرعون} و پادشاهان باستان تا عهد حاضر بوده است.اما آنچه بعد از ورود اسلام به ایران قابل توجه است نقش آن در هنر اسلامی است و کاشیکاران زبر دست ایران بوسیله لعاب فیروزه رنگ جلا و زیبایی خیره کنندهای به کاشی بی روح مساجد دادند.در سال ۱۴۶۵ میلادی در زمان سلطنت جهانشاه حکمران مقتدر قره قویونلوها به دستور دختر جهانشاه مسجدی بنا گشت که فیروزه جهان اسلامگرفت . فیروزه معدن نیشابور قدمت ۲۵۰۰ساله دارد البته مجسمه ای ۷هزار ساله به شگل گوساله از فیروزه نشان از قدمت استخراج این سنگ دارد. این مجسمه امروز در موزه لوور پاریس نگهداری میشود. فیروزه نیشابور در جهان بنام{Persian quality}شناخته میشود.بهترین و بزرگترین بازار فروش این نگین بازار مشهد است که متاسفانه با و کار صنعتگران ترکیه و ورود فیروزههای ایلات متحده در بازار مشهد فیروزه نیشابور مرغوبترین سنگ فیروزه دچار فراموشی و مرگ اقتصادی شده است این امر نتیجه سهل انگاری و کم کاری مسئولین در معرفی؛ بازار یابی و استخراج و فروش این نگین منحصر بفرد است سطح شکل فیروزه صدفی است/رنگ خاکه سفید و گاهی سبز روشن دارد که با خراش دادن آن بر روی چینی بدون لعاب بوجود میآیدفیروزه بدل از رنگ کردن سنگ{مها} بدست میآید که خضرا نامیده میشود.چربی و روغن در مجاورت زیاد با نفوذ به سطح آن و جذب گرد و غبار هوا باعث از بین رفتن جلای آن میشود.در مقابل حرارت و شعله تیره{سبز مات} شده و رنگ شعله را به علت وجود مس{آبی } میکند.در لوله آزمایش در اثر حرارت آب از دست داده و تیره میشود.تنها کانی مشابه فیروزه{کریزوکلا}عجمی: گرد و درشت درجه خلوص بالا {مرغوبترین در جهان}شجری: نوع رگه دار فیروزه میباشد. علت وجود آب در ترکیب شیمیایی اش در مکان گرم و خشک آب از دست داده و کمرنگ میشود بهتر آن است در جایی مرطوب نگهداری شود.شستن فیروزه با مواد پاک کننده باعث میشود رنگ آبی به رنگ سبز تغییر یابد و دلیل آن جانشینی آلومنیم موجود در ترکیب هست که باید از نو سطح آن را صیقل داد.
بعضی می گویند بافت تاریخی یعنی فضائی که لا اقل معماری آن مربوط به 100 سال قبل باشد تا بتوان گفت اثر تاریخی است
در کتاب مجموعه قوانین مقررات ایین نامه هاو معاهدات سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری صفحه 23 قانون راجع به حفظ اثار ملی مصوب ابان ماه 1309 شمسی در ماده اول : " کلیه اثار صنعتی و ابنیه و اماکنی که تا اختتام دوره زندیه در مملکت ایران احداث شده اعم از منقول و غیر منقول با رعایت ماده سه این قانون را می توان جز اثار ملی ایران محسوب داشت و در تحت حفاظت و نظارت دولت می باشد . ."
بعدها مصوباتی اعلام شد اثری که دارای 100 سال عمر باشد تاریخی ست خواه منقول باشد یا غیر منقول منتهی باید شرایط کافی را احراز کند که شرط لازم تاریخی بودن است .
اولین کلنگ تخریب بافت معماری سبزوار در سال 1316 -1317 زده شد انهم با باز کردن محور شرقی غربی و محور شمالی جنوبی یعنی تخریب بازار سبزوار که در حقیقت تخریب : مدارس ، حسینیه ها ، آب انبارها ،حمامها و غیره بود اسم محور شرقی غربی شد بیهق و شمالی جنوبی اسرار . شریان حیات اقتصادی بازار است و در حقیقت این بازار بود که سوای نقش اقتصادی در سیر کولاسیون دسترسی به کوی و برزن و محله نقش اساسی داشت و پس از تخریب ، همان محل عهده دار این نقش شد ، منتهی سواره رو شد عوض پیاده رو سالها گذشت خیابان شریعتمدار از دل خیابان بیهق زاییده شد و سپس خیابان قائم خیابان کاشفی و خیابان مدرس و خیابان پیش نمازی لذا رشد و توسعه شهری باعث رشد و توسعه معابر و خیابان ها شد اینجا ورود تکنولوژی باعث تخریب شد اینجا نیاز مغایر مردم امروز سبزوار با نیاز دیروزشان باعث تخریب بافت و طراحی شهری امروزی شد اولین کمر بندی سبزوار به نام خیابان پهلوی در محل خیابان اعظیمیان امروزی رقم خورد و اولین خانه های گذر از معماری سنتی در اطراف خیابان پهلوی ساخته شد مثل خانه فروغی خانه اسکوئی خانه شریعتمدار خانه حقیران و ....... مریض خانه سبزوار نامش بیمارستان شد کاروانسراها نامش گاراژ شد و بیابان جایش را به خیابان داد . این روند رو به رشد تخریب بازار تداوم یافت تا بازماندهای بافت تاریخی معماری تحت عنوان بافت فرسوده یا قابلیت مرمت را دارد که بهسازی شود یا ندارد که تخریب شود. دیگر بحث محصوریت و محرمیت در معماری از بین رفت دیگر عنصر حیات به عنوان عنصر میان سرا که نقش سیر کولاسیون و تعامل بین مجموعه را داشت از بین رفت ، خط لبه و خط آسمانه و سایه انداز و معماری طبیعت گرا با تکنولژی غیر پایدار معوضه شد دیگر اینها واژ های ست که باید در کتاب سبک شناسی معماری مرحوم پیرنیا دنبال آن گشت جای این بافت ساختمانهای مرتفع جایگزین شد خوب بگذریم.
بیان مسئله
•در یک مقوله کلی به مرمت :
• سنتی و مدرن تقسیم می شود
• مرمت سنتی به مرمت؛ منقول و غیر منقول که در این مبحث مرمت غیر منقول با رویکرد باز زنده سازی بافتهای تاریخی متاثر از نظریه دکتر حسن حبیبی بررسی شده است .
•اولین سوال این است که آیا باید تمام بافت تاریخی تحت عنوان بافت فرسوده تخریب شود؟
•و با الگوهای مدرن امروزی طراحی شود ؟
• یا اینکه با در نظر گرفتن : فرهنگ ؛ دین و مذهب و اقلیم و تاثیر و تاءثر این موارد برمعماری و متقابلا معماری بر این موارد طراحی شود؟ یعنی اصل محرمیت در معماری اسلامی .
• سووال دوم نبود کاربریهای مورد نیاز امروز مانند: آموزشِی ، بهداشتی؛ ورزشی ؛ فرهنگی و فضای سبز و رفع گرههای ترافیکی ناشی از کاربری جدید چگونه در محل بافت تاریخی و در یک کلام تاب آوری بافت تاریخی در مقابل بلایای طبیعی و انسانی چگونه حل شود ؟
•هزینه های خرید املاک با و جود طرحهای بالا دست چگونه حل شود ؟
پاسخ
•شاید پاسخ به تمام سئوالات فوق را در مدیریت بحران بتوان تجمیع کرد. اگر موضوع را یک بحران اجتماعی در نظر بگیریم یک مدیریت کلان شهری با تمام ارگان و نهادها و سازمان و ادارات دولتی و مردمی قابل حل است .
•یعنی آمایش این محلها انتقال به شهرکهای اقماری و بازگرداندن مردم به محل پس از ایجاد سازه های ناشی از فرآیند امکان سنجی و نظر سنجی کاربری بافت.یعنی آنچه تحت عنوان بافت فرسوده و نا کار آمد و سکونتگاههای غیر رسمی از آن یاد می کنیم ؛ با مرمت و استحکام بخشی بافت تاریخی آنانیکه در سکونتگاههای غیر رسمی زندگی می کنند به سمت و سوی بافت تاریخی سوق دهیم یعنی آمایش جمعیت و سرزمین .
برای مثال بافت محله گلستان سبزوار
•گویش متفاوت این قوم با سبزواریها
•تفاوت گونه شناسی چهره ها
•عدم آمیزش با مردم شهر به صورت ازدواجهای درون قومی.
•حفظ مشاغل سنتی .
•حفظ معماری سنتی .
•تداخل عملکرد ابنیه .
•اغتشاشات منظری ناشی از بروز اقلام قابل فروش در کوی و برزن و خیابان که سد معبر می کند و گره ترافیکی ایجاد می کند
•راه حل
•اقلیم سبزوار موجب شده عمده مردم نظام معیشتی خود را بر اساس کشاورزی و دامداری به صورت رمه گردانی حفظ کنند . از سویی نظام موروثی حاکم بر املاک و زمین ناشی از شریعت اسلامی اجازه نمی دهد زمینها به صورت کلان کشاورزی شود و در نتیجه با گذشت زمان زمینها کوچکتر و کوچکتر شده در نتیجه نیاز به گاو آهن ؛ خیش . خورجین ؛ پالان و زین و یراق اسب غلاده ؛ بیل و در کل لوازم کشاورزی قدیم هنوز بازار خود را در سبزوار حفظ کرده است لذا می بینیم این مشاغل زنده هستند و تداوم آن در محله غربتها ناشی از موارد فوق است یعنی کشت غرقابی بجای آبیاری مکانیزه برداشت با داس و ایجاد خرمن بجای وسایل مدرن مانند کمباین و رمه گردانی که مرتع را از بین می برد بجای دامداری مدرن.
•از سویی در مرکز شهر قرار گرفتن این محله و فرسودگی بافت و موارد بالا مزید بر مشکلات شهری ناهمگونی را بوجود آورده است
•که با زنده سازی بافت را می طلبد .
هدف
•باز زنده سازی بافت
•با رعایت اصل محرمیت در معماری
•تفکیک محل کار از محل زندگی
•ایجاد فضاها با کاربری : بهداشتی ؛ آموزش ؛ ورزشی فرهنگی . فضای سبز و غیره .
•بهسازی و مقاوم سازی ابنیه با رعایت شئون: فرهنگی ,مذهبی , نظام مهندسی و اقتصادی
ضرورت
•از سال 1316 و 1317 که بازار سبزوار تخریب شد و دو محور شمال جنوبی و شرقی غربی در شهر گشایش یافت که نام آن را بیهق و اسرار گذاشتند و این محدوده برای تردد افرادی بود که در یک مساحت 45 هکتاری سکونت داشتن تا کنون در بافت خیابانهای: مدرس , پیش نمازی , قائم , حکیم در بافت ایجاد شده و رشد جمعیت و توسعه شهری گرههای ترافیکی بزرگی ایجاد کرده که می شود گفت معضل شده است لذا ضرورت تدوین و تبین این مقاله در تفهیم مشکلات و ارائه راه کارهای آن ضروری ست
چکیده
•در این مقاله سعی بر آن بوده معضل بافت فرسوده محله غربتها متکی بر نظریه پردازان مرمت با رویکرد ویژه به مبانی نظری مرمت و باز زنده سازی شهری بافتهای فرسوده دکتر حبیبی بررسی شود ابتدا بیان مسئله شده سپس هدف و ضرورت تهیه مقاله و راهکارهای مربوطه ارائه گردیده است
کلید واژه
•بافت تاریخی دارای ارزش و فاقد ارزش معماری
•مرمت شهری
•اقتصاد
•اقلیم
•فرهنگ
•معماری
•دین و مذهب
خط لبه خط آسمانه محرمیت محصوریت