تغذیه سالم
تغذیه سالم یعنی انتخاب غذاهای متنوع از گروههای غذایی مختلف. برای تغذیه سالم مجبور نیستید یک رژیم محدود و سخت داشته باشید. تغذیه سالم یعنی ایجاد تغییراتی، که بتوانید برای همیشه آنها را پیروی کنید.
البته به این سادگیها که گفتیم نیست! و دریافت مواد مغذی مورد نیاز آسان نیست. چون ممکن است در روز چندین بار تنقلات مورد علاقهتان را بخورید و از دیگر گروههای غذایی غافل شوید و یا شاید هنگام گرسنگی هر چه دم دستتان باشد بخورید و به کیفیت چیزی که میخورید اصلاً اهمیت ندهید.
تغذیه سالم، نیازمند برنامهریزی و هدفگذاری برای مصرف متنوع گروههای مختلف غذایی است.
الف- چرا داشتن تغذیه سالم مهم است؟
تغذیه سالم مهم است به چند دلیل:
۱- غذاهای سالم تأمین کننده مواد مغذی مورد نیاز بدن است.
مواد مغذی علاوه بر تأمین انرژی بدن، در حفظ عملکرد مغز، قلب و ماهیچه نیز اهمیت دارد.
۲- تغذیه سالم ریسک ابتلا به بیماریها را کاهش میدهد.
الف. مصرف بیشتر میوهها و سبزیجات ریسک ابتلا به دیابت، فشار خون بالا و برخی از انواع سرطان را کاهش میدهد.
ب. مصرف کمتر چربیهای اشباع (روغنهای جامد) ریسک افزایش کلسترول خون را کاهش میدهد.
ج. مصرف کافی کلسیم و ویتامین D از پوکی استخوان پیشگیری میکند.
۳- تغذیه سالم، در کنترل و بهبود علائم بعضی از بیماریهای مهم نیز کمک کننده است.
رعایت برنامه غذایی متعادل و تغذیه سالم، در کنترل دیابت و فشار خون بالا نقش دارد.
ب- اصول یک تغذیه سالم و متعادل چیست؟
در تنظیم یک برنامه غذایی سالم، سه نکته زیر را در ذهن داشته باشید:
تعادل: یک رژیم غذایی متعادل (استفاده از حداقل تعداد واحدهای مورد نیاز از هر گروه غذایی) تضمین کننده دریافت مواد مغذی مورد نیاز است.
تنوع: طیف وسیعی از غذاهای متنوع را مصرف کنید. هیچ غذایی به تنهایی تأمین کننده مواد مغذی مورد نیازتان نیست. از هر گروه غذایی، انواع غذاهای متنوع را انتخاب کنید.
میانهروی: میانهروی در هر کاری کلید موفقیت است. پس با رعایت میانهروی در مصرف شیرینیجات، چربیها و نمکها میتوانید از همه غذاهای دلخواه خود بهرهمند شوید.
برای داشتن تغذیه سالم، در قدم اول باید بدانید، یک رژیم متعادل چیست! راهنماها و هرمهای غذایی مقدار واحدهای مورد نیاز از هر گروه غذایی را نشان میدهند اما بیشتر مردم در هر روز نیاز دارند به:
- شش تا یازده واحد از غلات:
توصیه: حداقل نصف غلات مورد نیازتان را از غلات سبوسدار (مانند نانهای سبوسدار، برنج قهوهای، ماکارونیهای سبوسدار …) انتخاب کنید. یک واحد غلات برابر است با یک برش ۳۰ گرمی از نانها (یک و نیم برش ده در ده نان سنگک = ۲ برش ده در ده نان تافتون = ۴ برش ده در ده نان لواش = یک و نیم عدد نان تست = ۱ برش ده در ده نان بربری) یا نصف لیوان برنج یا ماکارونی پخته.
- دو تا چهار واحد میوه:
یک واحد میوه برابر است با یک سیب، موز یا پرتقال متوسط، نصف لیوان قطعات میوه (به شکل پخته یا خام) یا سه چهارم لیوان آب میوه.
- سه تا پنج لیوان سبزیجات:
هر واحد سبزیجات شامل یک لیوان سبزیجات برگدار یا نصف لیوان سبزیجات دیگر (به شکل پخته یا خام)، یا سه چهارم لیوان آب سبزیجات است.
- دو تا سه واحد لبنیات کم چرب:
هر واحد لبنیات برابر است با یک لیوان ماست یا شیر یا یک و نیم قوطی کبریت پنیر.
- دو تا سه واحد غذای پروتئینی:
یک واحد غذای پروتئینی برابر است با شصت تا نود گرم گوشت قرمز بدون چربی یا گوشت مرغ یا ماهی، در ضمن نصف لیوان حبوبات پخته، یک تخم مرغ و دو قاشق غذاخوری کره بادام زمینی، معادل سی گرم گوشت بدون چربی به حساب میآیند.
پ- آیا من تغذیه سالم دارم؟
برای ارزیابی خود، دفتر یادداشتی تهیه کنید و یک هفته کامل، تمام چیزهایی که میخورید و مینوشید را در آن با مقدارش یادداشت کنید. سپس با ارزیابی آن، توجه کنید آیا از همه گروههای غذایی با تنوع میخورید یا نه؟ و آیا برنامه غذایی شما یکنواخت است و یا متنوع!
با این ارزیابی متوجه میشوید آیا تغذیه سالم دارید یا نه؟ وگرنه لازم است با تغییر برنامه غذایی خود و ایجاد تغییرات مورد نیاز، سلامت خود را بیمه کنید.
پس چرا منتظرید، دنبال دفتر یادداشت و قلم خود بروید و هر چه از امروز صبح خوردهاید را تا یک هفته یادداشت کنید!
در دفتر یادداشت خود به حجمهای مصرفی خود نیز دقت کنید. ممکن است متوجه شوید فقط در صبحانه خود حجم زیادی نان میخورید ولی از دیگر گروههای غذایی خبری نیست بنابراین میتوانید با کاهش مصرف آن، میوهها و سبزیجات را نیز وارد صبحانه خود کنید و به این ترتیب به طرف تغذیه سالم حرکت کنید.
و یا اگر متوجه شدید، در روز از محصولات پرچرب استفاده میکنید، میتوانید انواع کمچرب آن را جایگزین کنید. همچنین اگر متوجه شدید در طول روز به ندرت میوهها و سبزیجات میخورید، وارد کردن میوهها و سبزیجات رنگارگ را جزو اهداف خود قرار دهید.
مثلاً گوجه فرنگی، کاهو، خیار و… را میتوانید در سالاد خود در هر وعده غذایی داشته باشید. همه چیز به سلیقه و علاقه شما بستگی دارد. پس دست به کار شوید و سلیقه خود را در انتخاب میوهها و سبزیجات رنگارنگ نشان دهید. تعذیه سالم یعنی همین!
مطمئناً قبول دارید که برای پیشرفت مداوم باید ارزیابی شوید!
پس بعد از هفته اول، و تصمیم گیری برای ایجاد تغییرات و اجرای آن، دفتریادداشت خود را همچنان بنویسید تا در هفتههای بعد با مرور آن هدفهای دیگری برای دستیابی به تغذیه سالم تعیین کنید.
پس فراموش نکنید و با مرور دفتر یادداشت خود به سؤالات زیر پاسخ دهید :
- آیا حداقل مقدار واحدهای مورد نیاز را از هر گروه غذایی دریافت میکنید؟
- آیا به مقدار فراوان در طول روز میوه و سبزی میخورید؟
- آیا مقدار قند، نمک و چربی غذاهایتان پایین است؟
- آیا غذاهایتان را خودتان در منزل تهیه میکنید یا غذاهای حاضری و فست فودها را مصرف میکنید؟
- آیا نوشابههای سرشار از قند میخورید؟
- آیا به مقدار فراوان آب میخورید؟
و هر هفته این سوالات را از خود بپرسید و بر موفقیتهای خود در داشتن تغذیه سالم بیافزایید.
منتظر چه هستید؟ از همین حالا شروع کنید!
بشقاب غذای سالم
- متعادل کردن کالریها:
□ از غذایتان لذت ببرید، ولی کمتر بخورید.
□ از غذاهای بزرگ و حجیم پرهیز کنید.
- غذاهایی که باید بیشتر بخورید:
□ نصف بشقابتان را به میوهجات و سبزیجات اختصاص دهید.
□ حداقل نصف غلات (غذاهای نشاستهای) مصرفیتان را از غلات کامل (سبوسدار) انتخاب کنید.
□ لبنیات بدون چربی یا کمچرب (یک درصد) مصرف کنید.
- غذاهایی که باید کمتر بخورید:
□ مقدار سدیم موجود در غذاها از جمله سوپها، نانها و غذاهای منجمد را مقایسه کنید و غذاهایی که سدیم (نمک) کمتری دارند را انتخاب کنید.
□ به جای نوشیدنیهای حاوی قند از آب استفاده کنید.
منبع:drzaker.com
امام علی (ع) :از پرخوری پرهیز کنید زیرا هرکه پرخوری کند دردهای درونی اش بسیار گردد و خواب های فاسد و پریشان بیند و نیز موجب سنگدلی شخص و سبب کسالت و تنبلی در خواندن نماز میشود . آثارالصادقین جلد 9 صفحه 970
امام علی (ع): هر کس بخواهد هیچ غذائی به او ضرر نرساند (این چند دستور را باید رعایت نماید):
امام علی (ع) : ای کمیل شکمت را از خوراک پر مکن و جائی هم در آن برای آب بگذار و میدانی هم به هوا بده و تا هنوز اشتها داری دست از خوراک بکش که اگر چنین کنی خوراک بر تو گوارا گردد راستی تندرستی و سلامتی با کم خوردن و آشامیدن است. تحف العقول صفحه 166
امام علی (ع) : ای کمیل چون از خوردن دست کشیدی حمد خدا را بگو بر آنچه به تو روزی داده و به آواز بلند حمدش کن تا دیگری هم با شنیدن حمد تو حمد خدا گوید و اجر تو بیشتر گردد. تحف العقول صفحه 166
امام علی (ع) :ای کمیل اگر با کسی هم خوراک گشتی در سر خوراک شتاب و عجله مکن تا همراهت هم سیر شود و از غذا بهره مند گردد. تحف العقول صفحه 166
امام علی (ع) : ای کمیل هم خوراک دعوت کن و از این کار دریغ مورز زیرا هرگز تو به کسی روزی ندهی و خدا با این کار ثواب شایان به تو دهد پس با مهمانت خوش خلق باش و به او بدگمان مشو و برایش جا باز کن. تحف العقول صفحه 166
امام علی (ع) : ای کمیل چون خواهی خوراک بخوری نام خدا را ببر و بسم الله الرحمن الرحیم بگو زیرا با نام خدا دردی به تو زیان نرساند و در آنست درمان هر بدی. تحف العقول صفحه 165
امام علی (ع) : در سر سفره ای که در آن شراب وجود دارد منشینید زیرا انسان نمی داند که کی مرگش سر میرسد و هرگاه یکی از شما خواست غذا بخورد باید چون بندگان بر روی زمین بنشیند و غذا بخورد. تحف العقول صفحه 104
امام علی (ع) : خوراکتان را به خوردن کمی نمک آغاز کنید و با خوردن نمک پایان دهید که اگر مردم خاصیت نمک را می دانستند آن را بر پادزهر ترجیح میدادند و هرکه غذایش را با نمک آغاز کند خداوند هفتاد درد را از او دور سازد که جز خدا کسی آنها را نداند. تحف العقول صفحه 108
امام علی (ع) : هرکه بر خوردن شراب مداومت دارد و دائم الخمر است خدا را به هنگام مرگ همچون بت پرست ملاقات میکند حجر بن عدی پرسید یا علی (ع) دائم الخمر کیست؟ فرمود آنکس که هر وقت شراب بیابد و در دسترس او باشد بنوشد. تحف العقول صفحه 117
امام علی (ع) : هرکس به کودک خردسال شراب یا هر مست کننده ای بنوشاند خدای عزوجل او را در لجن زاری آتشین در دوزخ زندانیش کند تا به خاطر عملی که کرده عذری بیاورد. تحف العقول صفحه 118
امام علی (ع) : انار را با دانه اش بخورید و مغز دانه را بجوید که معده را طباخی و شستشو کند و دل را زنده کند و وسوسه شیطان را ببرد. تحف العقول صفحه 120
امام علی (ع) : خوردن گلابی قلب را جلاء دهد و دردهایش را به اذن خدا آرام کند. تحف العقول صفحه 117
امام علی (ع) : خوردن سیب سبب پاک شدن معده است و خوردن به توانائی دل ناتوان است و دل را روشائی دهد و ترسو را شجاع کند و اگر زن باردار در دوران بارداریش به بخورد فرزندش نیکو صورت و زیبا رو شود. تحف العقول صفحه 95
امام علی (ع) : خوردن 21 عدد کشمش سرخ در هر بامداد ناشتا مرض سوء هاضمه معده و سخت دفع نمودن غذا در معده را تسریع میبخشد و شفابخش است. تحف العقول صفحه 96
امام علی (ع) : مسواک زدن رضای خدای متعال و پاک کننده دهان است و مضمضه کردن یعنی سه بار آب در دهان چرخاندن و خالی کردن و استنشاق سه بار آب در بینی کردن و خالی کردن قبل از وضو پاک کننده دهان و بینی است. تحف العقول صفحه 95
امام علی (ع): کسی از شما در حالت ایستاده آب نخورد که موجب دردی میشود که درمان ندارد. تحف العقول صفحه 97
امام علی (ع): کندر جویدن دندانها را محکم و بلغم را رفع کند و بوی دهان را برطرف کند.
امام علی (ع): در خوراک و آب نباید دمید.
امام علی (ع): غذا را بگذارید سرد شود هر وقت غذای گرم نزد پیغمبر می آوردند میفرمود : بگذارید سرد و قابل خوردن شود خدا نخواسته ما حرارت آتش را بچشیم برکت در غذای سرد است.
امام علی (ع): از گوشت پرندگان که سنگدان و خارپشت پا و چینه دان ندارند اجتناب کنید.
امام علی (ع): از خوردن گوشت درندگان نیشدار و پرندگان چنگال دار پرهیز کنید.
امام علی (ع): سپرز( دمبلان گوسفند ) نخورید که خون را فاسد میکند.
امام علی (ع): از غده های گوشت اجتناب کنید که رگ خوره را تحریک میکند.
امام علی (ع): با میخواران مخالفت کنید.
امام علی (ع): خرما بخورید که شفای هر دردی است.
امام علی (ع): پیغمبران پس از نماز عشاء شام میخوردند.
امام علی (ع): بدون شام نخوابید که بدن ویران میشود.
امام علی (ع): سوزش تب را با بنفشه و آب خنک فرو نشانید که حرارت تب گوئیا از نفس جهنم است.
امام علی (ع): هرکه بداند شراب حرام است و بخورد خدا او را از چرک و خون دوزخیان بخوراند هر چند آمرزیده شود.
امام علی (ع): ماهی سه روز روزه بگیرید که ثواب روزه یک عمر را دارد ما پنجشنبه اول و آخر و چهارشنبه وسط را روزه میگیریم زیرا جهنم چهارشنبه خلق شده.
امام علی (ع): هرکه چیزی بخورد که بوی آزار دهنده دارد نزدیک مسجد نرود.
امام علی (ع): کدو بخورید که قوای دماغی را زیاد میکند پیغمبر (ص) به کدو علاقه داشت.
امام علی (ع): قبل و بعد غذا ترنج بخورید آل محمد چنین میکنند.
امام علی (ع): ماهی کم بخورید که بدن را آب میکند بلغم را زیاد و خون را غلیظ مینماید.
امام علی (ع): کاسنی بخورید که در هر صبحگاه قطره ای شبنم بهشتی بر برگ آن مینشیند.
امام علی (ع): گوشت گاو درد است و شیرش دوا و روغنش شفا .
امام علی (ع): با روغن زیتون، بدن را چرب کنید و با آن خورش درست کنید، چرا که روغن زیتون، روغن نیکان و خورشِ برگزیدگان است، دوبار به آن تقدس داده شده و در آن، چه در آغاز فصلش و چه در پایان آن، برکت نهاده شده است و با وجود آن، هیچ بیمارىاى زیان نمىرساند. کافى، ج 6، ص 331، ح 4
امام علی (ع): سرکه، خوب خورشتى است، زرداب را مىشکند، صفرا را فرو مىنشاند و قلب را زنده مىکند. کافى، ج 6، ص 329،
1- وهوالذی انزل من السماء ماء فاخرجنا به نبات کل شیء فاخرجنا منه خضرا نخرج منه حبا متراکبا و من النخل من طلعها قنوان دانیة و جنات من اعناب والزیتون والرمانمشتبها وغیرمتشابه انظروا الی ثمره اذا اثمر وینعه ان فی ذلکم لایات لقوم یومنون. (انعام/99)
اوست خدایی که از آسمان باران فرستاد و بدان باران هر گونه نباتی را رویانیدیم، و از آن نبات ساقه ای سبز و از آن دانه هایی بر یکدیگر چیده و نیز از جوانه های نخل، خوشه هایی سر فروهشته پدید آوردیم، و نیز بستانهایی از تاکها و زیتون و انار، همانند و ناهمانند. به میوه هایش آنگاه که پدید می آیند و آنگاه که می رسند بنگرید که در آنها عبرتهاست برای آنان که ایمان می آورند.
2- و هوالذی انشا جنات معروشات و غیرمعروشات والنخل و الزرع مختلفا اکله و الزیتون والرمان متشابها و غیرمتشابه کلوا من ثمره اذا اثمر و اتوا حقه یوم حصاده ولا تسرفوا انه لا یحب المسرفین.( انعام/141)
و اوست که باغهایی آفرید نیازمند به داربست و بی نیاز از داربست، و درخت خرماو کشتزار، با طعمهای گوناگون، و زیتون و انار، همانند، در عین حال ناهمانند. چون ثمره آوردند از آنها بخورید و در روز درو حق آن را نیز بپردازید و اسراف مکنید که خدا اسراف کاران را دوست ندارد.
3- فیهما فاکهة و نخل و رمان.( رحمن/68)
در آن دو، میوه هست و نخل هست و انار هست.
در قرآن مجید سه جا از رمان نام برده است. در سوره انعام/141 درباره میوه این درختان توصیه مهمی شده است. در آن ذکر شده: چون ثمر آوردند از آنها بخورید و در روز درو، حق آن را بپردازید؛ معنی این دستور آن است که خداوند انحصار یا مالکیت فردی محصولات کشاورزی و نباتی را نمی پسندد.