توهین به شعور! در قالب مخالفت با توهین به پیامبر(ص)- شامی وعدم تشخیص شتر نرو ماده!!

 

 توهین به ساحت مقدس پیامبر اسلام در یک نشریه فرانسوی و ترور بعدی نویسندگان آن به گونه ای رقم خورد که متن زشت و تاسف بار توهین به پیامبر در برابر حاشیه ی زشت تر ترور، کم رنگ شد و در این بین باز هم پیامبر اسلام بود که مظلوم تر باقی ماند!

بنظرمن! بهترین روش برای پاسخگویی به این نوع هزل گویی و هجو سرایی ها (که مطمئناً در دایره ی نقد قرار نمی گیرند) همان رفتاری است که پیامبر(ص)  در زمان حیاتشان با توهین کنندگان داشتند و آن نبود مگر، عفو، بخشش و بزرگواری کردن نسبت به کسی که توهین نموده و با بروز عملی اخلاق اسلامی، نه تنها نقدها، که توهین ها را بی مخاطب کرده و توهین کننده را نیزشرمسار می نمود.

در عصر حاضر نیز بهترین کار در دعوت به حق، نه با زبان دهان که زبان عمل  است.

" امام صادق علیه السلام:

 کونوا دُعاةً لِلنّاسِ بِغَیرِ ألسِنَتِکُم ، لِیَرَوا مِنکُمُ الوَرَعَ وَالاِجتِهادَ وَالصَّلاةَ وَالخَیرَ ، فَإِنَّ ذلِکَ داعِیَةٌ.

مردم را با غیر زبان خود [به مذهب خویش] دعوت کنید، تا پارسایى و سخت کوشى و نماز و خوبى را از شما ببینند؛ زیرا اینها، خود [بهترین] مبلّغند."

مخاطب قرار دادن جوانان غربی توسط رهبری کاری لازم، بزرگ و شایسته است اما کافی نیست. امروز، بهترین راه تبلیغ و حمایت از اسلام و نبی مکرم آن، پیاده نمودن سیره ی عملی آنان در حکمرانی، تادیب، اخلاق و در یک کلام تشکیل ِجامعه دینی است.  لذا اگر هزاران بار از رحمت و مهربانی او بگوییم اما حکومتی که بنام دین تشکیل می شود، به نام خدا و به نام دین اش، بکشد و اجازه تفکر و آزادی به منتقدین ندهد و ...  نه تنها فایده ای ندارد که بدلیل تعارض میان نظر و عمل، دروغگویمان می خوانند! حال می خواهد نام این حکومت ها داعش باشد یا حکومت پادشاهی عربستان و یا جمهوری اسلامی پاکستان یا ... .

(در پرانتز بگویم!  وقتی این جمله ی آیت الله جوادی آملی را خواندم شوکه شدم؛

 "غرب یک باغ وحش منظم است و گرنه غربی ها با این همه پیشرفت علمی اگر مریخ را هم فتح کنند در آنجا جنگ جهانی به راه خواهند انداخت"

 

تاجر "موریس میتر" در حال نمایش بومیان امریکای جنوبی

در باغ وحش بین المللی پاریس فرانسه، 1889

ممکن است حرف آیت الله جوادی را با توجیهات فلسفی و غیر فلسفی توجیه کنیم و بگوییم که مربوط به حاکمان غربی است والا منظورش مردم غرب نیستند اما یادمان باشد که مردم! خیلی ساده به عمق حرفمان پی می برند و برای فهم اساس سخن، نیازی به دانستن فلسفه ندارند.

تجربه نشان داده که افکار عمومی در غرب، در مقایسه ی دو کلام رهبری و آیت الله جوادی، گرچه در ابتدا دچار حیرت  و سکوت می شوند اما در نهایت،  قضاوت کلان خود را خواهد کرد!  بی اعتمادی به گفتار عالمان و نظر به عمل اجتماعی و نحوه ی حکمرانی آنان.

نتیجه آنکه بی اعتماد می شوند و برعکس ما که نسبت به شنیدنِ دروغ عادت کرده ایم و نسبت به دروغگو، بی تفاوت شده ایم، اما  همان حیوانات درون باغ وحش،  نسبت به دروغ و دروغگویی حساس اند و از ما و دینِ ما و خدای ما می رمند.)

نکته ی قابل عرضِ من،  در مورد عکس العملی است که معترضان ایرانی- تهرانیِ  نشریه فرانسوی  انجام دادند و با حمیتی مثال زدنی! تابلوی "نوفل لوشاتو" را  به زیر کشیده،  مشت محکمی بر دهان فرانسه و استکبار زدند!!!!

طرفه مطلبی بود که در سایت  تابناک با عنوان " نصیحت جالب ده نمکی به حمله‌کنندگان به تابلو خیابان نوفل لوشاتو"منتشر شد.

اس ام اس های فلسفی جدید آذر93

اس ام اس های فلسفی جدید آذر93

مجموعه : اس ام اس جدید

اس ام اس های فلسفی جدید آذر93

جایى که بودن و نبودنت هیچ فرقى ندارد

نبودنت را انتخاب کن

اینگونه، به بودنت احترام گذاشته اى . . .

(هاروکى موراکامى)

.

.

.

تمام حقایق سه مرحله را پشت سرگذاشته‌اند :

اول ، مورد تمسخر واقع شده‌اند .

دوم ، به شدت با آنها مخالفت شده است .

سوم ، به عنوان یک چیز بدیهی پذیرفته شده‌اند .

(آرتور شوپنهاور)

.

.

.

برای شاد بودن ، به بدنی سالم و حافظه ای ضعیف نیاز داریم . . .

.

.

.

توی زندگی به هیچ چیز زیاد اعتماد نکن

حتی سایه ات

که جاهای تاریک تنهات میذاره . . .

.

.

.

“آنکس که در مدرسه ای را باز می کند، درِ زندانی را می بندد.”

(ویکتور هوگو)

.

.

.

از زحمت کشان ، خارپشتان را دوست دارم

از پستانداران ، خفاشان را

از خزندگان ، ماران را دوست دارم

از گزندگان ، آدمیان را . . .

.

.

.

اگر رویاهات رو نسازی ، یه نفر استخدامت می‌کنه

تا رویاهای اونو بسازی . . .

.

.

.

کودکی که از تاریکی می‌ترسد را می‌توان بخشید .

تراژدی زندگی زمانیست که مردی از روشنایی بترسد . . .

.

.

.

هر لحظه را چنان با شکوه زندگی کن که گویی

واپسین لحظه زندگیت است

و کسی چه میداند؟! شاید که واپسین لحظه باشد….!

(اوشو)

.

.

.

وقت سحر است خیز ای مایۀ ناز

نرمک نرمک باده خور و چنگ نواز

کانها که بجایند نپایند بسی

وآنها که شدند کس نمی آید باز

(خیام)

.

.

.

اگر در دل کسى جایى ندارى ، فرش زیر پایش هم نباش . . .

.

.

.

اغلب مردم به قصد فهمیدن گوش نمی دهند

آنها به قصد پاسخ دادن گوش می دهند . . .

(استفان کوی)

.

.

.

بی صبری ، شخص را از هیچ رنجی نمی رهاند

بلکه درد جدیدی را برای از پا در آوردن او به وجود می آورد . . .

(افلاطون)

.

.

.

به ندرت اشخاصی را پیدا می کنید که در سال،

بیش از دو یا سه بار فکر کنند.

من خودم با هفته ای یکبار یا دو بار فکر کردن

به شهرت جهانی رسیده ام . . .

(جرج برنارد شاو)

.

.

.

اشخاصی که هرگز وقت ندارند آنهایی هستند که کمتر کار می کنند . . .

.

.

.

بچه های فقیر فقط در زنگ انشا ، تعطیلات را به کنار دریا می روند . . .

.

.

.

انسان ها

به نسـبت هر ظرفیتی که برای کسب تجربه دارند عاقلند

نه به نسبت تجاربی که اندوخته اند . . .

.

.

.

بزرگان، تنها از آنرو بزرگ جلوه می کنند

که ما زانو زده ایم

پس بگذارید برخیزیم

(کارل مارکس)

.

.

.

و کدامین ثروت است که نگاه دارید تا ابد ؟

آنچه امروز از آنِ شما است، یک روز به دیگری سپرده میشود .

پس امروز به دست خویش بخشش کنید

باشد که شهد گوارای سخاوت نصیب شما گردد ، نه مرده ریگی وارثانتان . . .

(جبران خلیل جبران)

منبع:راد اس ام اس

اهداف آموزشی فلسفه ی پیش ذانشگاهی

هدف های آموزشی کتاب« فلسفه »پیش دانشگاهی

(تهیه شده توسط  سرگروه آموزشی فلسفه و منطق  سراوان- سال تحصیلی 1394 – 1393)

فصل	عنوان فصل	هــــدف های آمـــــــــوزشی
اول	کلیات (1)	دانش آموز در این درس: 1- با معنای فلسفه یا مابعدالطبیعه و روش و هدف آن آشنا شود. 2- با خواستگاه فلسفه و جایگاه آن آشنا شود. 3- به رابطه دین و فلسفه پی ببرد. 4- با نظریات موجود در فرهنگ فکری اسلامی در خصوص رابطه ی دین و فلسفه آشنا گردد.
دوم	کلیات (2)	دانش آموز در این درس: 1- با چگونگی ورود فلسفه  به فرهنگ اسلامی آشنا شود. 2- با چگونگی تلاش های علمی مسلمانان و تأثیر آنان در فرهنگ های دیگر آشنا شود. 3-  با تکامل فلسفه ی اسلامی و نمایندگان مختلف آن آشنا شود.
سوم	مبانی حکمت مشاء (1)	دانش آموز در این درس: 1- با اصول و مبانی حکمت مشاء آشنا شود. 2- به اهمیت اصل «واقعیت» و قبول آن به عنوان اصل الاصول فلسفه پی ببرد. 3- بتواند دو مفهوم «وجود» و «ماهیت» را تصور کند و «مغایرت» آن دو را درک کند. 4- «مواد ثلاث» و چگونگی بحث فلاسفه و منطقیین از آن را یاد بگیرد و مقایسه کند.
چهارم	مبانی حکمت مشاء (2)	دانش آموز در این درس: 1- بتواند علت و معلول را تعریف کند. 2- به اهمیت آن و جایگاهش در میان علوم پی ببرد. 3- علت احتیاج یک شیء به علت را بداند و با نظریات مختلف پیرامون این مطلب آشنا شده وبتواند آنها را با هم مقایسه کند. 4- با فروعات اصل علیت(ضرورت علی و معلولی، سنخیت علت و معلول) آشنا شود. 5- بتواند بطلان تسلسل علل را با دلیل اثبات کند و براهین مختلف پیرامون آن را یاد بگیرد.
پنجم	نمایندگان مکتب مشاء (1)	دانش آموز در این درس: 1- با فارابی به عنوان نخستین نماینده حکمت مشاء و مؤسس آن آشنا شود. 2- با آثار و کتاب های فارابی آشنا شود. 3- بتواند با نظریه ی سیاسی فارابی آشنا شود و بیا ن کند که چرا فارابی به چنین نظریه ای رسیده است.
ششم	نمایندگان مکتب مشاء (2)	دانش آموز در این درس: 1- با ابن سینا به عنوان کامل ترین نماینده ی حکمت مشاء آشنا شود. 2- با آثار و تألیفات ابن سینا آشنا شود و نام آنها را بداند. 3- با طبیعت شناسی ابن سینا به عنوان برجسته ترین بُعد فکری او آشنا شود. 4- بتواند به اهمیت انسان و رابطه او با جهان در فلسفه ی ابن سینا پی ببرد. 5- دیدگاه کلی ابن سینا به هستی را درک کرده و آن را با دیدگاه عالمان علم تجربی در جهان امروز مقایسه کند. 6- با بینش اشراقی ابن سینا آشنا شود. 7- به نفوذ و تأثیر فکر ابن سینا در حوزه ی فکر اسلامی و مسیحی پی ببرد.
هفتم	افول  حکمت مشاء	دانش آموز در این درس: 1- زمینه پیدایش جریانات فکری ضد عقلی را بداند. ( آشنایی با اصول و مبانی فکری معتزله) 2- با اصول و مبانی فکری مکتب اشعری و نماینده آن آشنا شود. 3- با غزالی و فخر رازی به عنوان دو تن از طرفداران مکتب اشعری آشنا شده و نحوه مقابله آنان با فلسفه را بیان کند.
فصل	عنوان فصل	هدف های آموزشی کتاب« فلسفه »پیش دانشگاهی                                                      صفحه دوم
هشتم	حکمت اشراق	دانش آموز در این درس: 1- با اصول و مبانی فکری حکمت اشراق آشنا شود. 2- با آثار و کتاب های سهروردی آشنا شود و مهم ترین اثر تألیفی او را بشناسد. 3- بتواند اصول حکمت اشراق را از روش فلسفی مشائی و روش سلوک عرفانی باز شناسی کرده و آن ها را مقایسه نماید. 4- بتواند منابع حکمت اشراقی را بیان کند. 5- مبانی فکری فلسفه اشراق را بداند و نحوه ی توجیه شیخ اشراق را براساس مبانی فکری اش توضیح دهد. 6- با تقسیمات علم از نظر شیخ اشراق به علم حصولی و علم حضوری آشنا شده و اهمیت آن را در شناخت شناسی سهروردی بیان کند.
نهم	جریان های فکری عالم اسلام	دانش آموز در این درس: 1- با دو جریان فکری عرفان و کلام در فرهنگ اسلامی آشنا شود. 2- به تأثیرات مثبت و منفی این دو جریان فکری در تحولات فکری و فلسفی اسلامی پی ببرد. 3- با نمایندگان فکری عرفانی و کلامی و مهم ترین گروه های فکری آنان آشنا شود. 4- اصول و مبانی فکری عرفان و کلام را بیان کند.
دهم	صدرالمتألهین	دانش آموز در این درس: 1- با ملا صدرا به عنوان جمع کننده چهار جریان فکری(مشاء، اشراق، عرفان و کلام) آشنا شود. 2- نام کتاب ها و آثار ملا صدرا را یاد بگیرد. 3- با نحوه ی تأسیس حکمت متعالیه توسط ملا صدرا آشنا شده و بتواند چگونگی تأسیس این مکتب را بیان نماید.
یازدهم	مبانی حکمت متعالیه	دانش آموز در این درس: 1- با مبانی فکری و فلسفی ملا صدرا در حکمت متعالیه آشنا شود. 2- بحث «اصالت وجود» و سیر تاریخی آن را بداند و با «اصالت ماهیت» مقایسه کند. 3- بحث «اشتراک مفهوم وجود» و «وحدت حقیقت وجود» را یاد بگیرد و اهمیت آن را در بحث «اصالت وجود» بداند. 4-  بحث «تشکیک وجود» را یاد بگیرد و چگونگی استفاده ملا صدرا از برخی عناصر فکری شیخ اشراق را در این نظریه بداند. 5- «ملاک نیازمندی معلول به علت» را ازنظر ملاصدرا بداند و بتواند آن را با نظر فلاسفه متقدم و متکلمین بسنجد. 6- بتواند«جوهر» و «عَرَض» را تعریف کند و نظریه «حرکت جوهری» ملا صدرا را بیان کند. 7- اهمیت حرکت جوهری را در فلسفه ملا صدرا درک کند.
دوازدهم	حکمای معاصر	دانش آموز در این درس: 1- با مقام فلسفی علامه طباطبایی و نقش و تأثیر وی در تبیین مسائل فلسفی در عصر حاضر آشنا شود. 2- نظریه علامه را در موضوع «باید ها و نباید ها» و «هست ها و نیست ها» درک کند. 3- با نظریه هیوم در موضوع باید ها و هست ها آشنا شود. 4-  نظریه هیوم در باب علیت را بداند. 5-  نظریه علامه را در  باب علیت بداند و آن را با نظریه هیوم درباره علیت مقایسه کند. 6- با حوزه ی فلسفی امام خمینی(ره) بعنوان یکی از مهم ترین حوزه های تعلیمی فلسفه و آثار ایشان آشنا شود. 7- با شاگردان  امام خمینی(ره) و علامه طباطبایی که با ما هم عصر اند، آشنا شود.
سیزدهم	حیات فرهنگی	دانش آموز در این درس: 1- با حیات فرهنگی اسلامی آشنا شود. 2- نظریه ی خاورشناسان غربی را در حوزه ی حیات فرهنگی اسلام یاد بگیرد. 3- با اصولی که سنت فلسفی اسلام به یادگار گذاشته، آشنا گردد.

تهیه کننده:ناصرحسین برسرگروه فلسفه ومنطق سراوان سال تحصیلی 94/93          

اهداف آموزشی فلسفه ی سوم دبیرستان

هدف های آموزشی کتاب« فلسفه »سال سوم رشته ادبیات و علوم انسانی

درس	عنوان درس	هــــدف های آمـــــــــوزشی
اول	فلسفه چیست(1)	دانش آموز در این درس: 1- با ریشه ی لفظ «فلسفه» آشنا شود. 2- مفهوم اصطلاحات: فیلوسوفیا، فیلوسوفوس، سفسطه و سوفیست  را یاد بگیرد.  3- آشنایی اجمالی با «سوفیست» ها و عقاید آنان پیدا کند. 4- با معنای فلسفه در بین مردم و ارتباط آن با کاربرد این لفظ به معنای یک دانش خاص آشنا شود. 5- با «مبانی فلسفی علوم طبیعی» و مفهوم آنها آشنا شود. 6- تفاوت نوع نگاه علمی و نگاه فلسفی به جهان و پدیده های طبیعی را درک کند. 7- با « فلسفه ی علوم طبیعی » و نقش فلسفه و تفکر فلسفی در پیشبرد علم و کمک به علوم تجربی آشنا شود.
دوم	فلسفه چیست(2) فلسفه و علوم انسانی	دانش آموز در این درس: 1- با ارتباط فلسفه با علوم مختلف انسانی (فلسفه ی علوم انسانی یا فلسفه های مضاف) آشنا شود. 2- تأثیر نوع نگاه به انسان و ماهیت انسان را در نظرات و دیدگاه های دانشمندان علوم انسانی بداند. 3- با نحوه ی ارتباط فلسفه با علومی همچون؛ روان شناسی، جامعه شناسی و ... بواسطه ی مسائل و موضوعات مشترک و یا وجود سؤالات و مسائل خاصی که در آن علوم نیازمند «تبیین عقلانی» هستند، آشنا شود.
سوم	فلسفه چیست(3) مابعدالطبیعه	دانش آموز در این درس: 1- با معنای مهم ترین بخش فلسفه یعنی «فلسفه اولی» یا «مابعدالطبیعه» آشنا شود. 2- تفاوت موضوع فلسفه را با علوم مختلف بداند و بتواند مقایسه کند.   3- با مسائل خاص مورد بحث در فلسفه اولی آشنا شود.
چهارم	آغاز فلسفه	دانش آموز در این درس: 1- با زمینه شروع تفکر فلسفی آشنا شده و چگونگی و چرایی آغاز فلسفه را بداند. 2- خواستگاه فلسفه را دانسته و با نام تعدادی از نخستین فلاسفه ی یونان باستان آشنا شود. 3- علت ظهور سوفسطائیان را بداند و بتواند نظریات فلاسفه را با  نظریات آنان مقایسه کند. 4- با نمایندگان سرشناس سوفسطائیان آشنا شده و مغالطات آنان را یاد بگیرد و بتواند مغالطات را با دلیل ردّ کند. 5- با سقراط به عنوان احیاگر تفکر اصیل فلسفی و سخنگوی واقعی فلسفه آشنا شود.
پنجم	شهید راه حکمت (سقراط)	دانش آموز در این درس: 1- با زندگینامه سقراط آشنا شود و به روش فلسفی او (روش دیالکتیکی) آشنا شود. 2- با اتهاماتی که علیه او در جامعه آتن وجود داشت، آشنا شود. 3- علت اصلی دشمنی جامعه آتنی با سقراط را بداند. 4- با محاورات سقراط و ملتوس درموضوع اتهامات وارده آشنا شده و به فن دیالکتیکی سقراط در این محاورات پی ببرد. 5- اهمیت زندگی براساس راستی و درستی ازنظر سقراط را بداند و بتواند نظریات او را دراین زمینه با دیگران مقایسه کند. 6- دلیل سقراط را در نترسیدن از مرگ و نگریختن از آن، بداند. 7- با پیام های سقراط به عالم فلسفه آشنا شود.
ششم	گوهرهای اصیل و جاودانه (افلاطون)	دانش آموز در این درس: 1- با زندگینامه افلاطون و سبک فلسفی وی (روش دیالکتیکی)  آشنا شود. 2- نام کتاب های او را بداند و با موضوعات مورد بحث در این کتاب ها آشنایی پیدا کند. 3- به دو بحث «شناخت شناسی» و «هستی شناسی» که از اهمّ مسائل مورد بحث افلاطون است، وقوف پیدا کند. 4- با روش و نحوه ی بحث افلاطون درباب شناسایی در رساله ی تئتتوس آشنا شود. 5- «ویژگی های شناخت حقیقی» از نظر افلاطون را بداند.  6- دلایل افلاطون را درباره ی نارسایی حواس و حقانیت شناخت عقلی یاد بگیرد. 7- با مهم ترین نظریه ی افلاطون یعنی «مُثُل» و «تمثیل غار» وی در این زمینه آشنا شود.
هفتم	علت های چهارگانه (ارسطو)	دانش آموز در این درس: 1- با زندگینامه ارسطو و سهم و تأثیری که او در شکل گیری دانش بشری داشته، آشنا شود. 2- با روش فلسفی ارسطو یعنی «روش مشاء» و پیروان او آشنا شود. 3-  بداند که یکی از موضوعات مورد علاقه ی ارسطو، طبیعت و طبیعت شناسی است.  4- اصلی ترین و کلی ترین عوامل هر تغییر را از نظر ارسطو بداند و با تعاریف «علل اربعه» از نظر ارسطو آشنا شود.

 (تهیه کننده: ناصرحسین بر سرگروه آموزشی فلسفه و منطق سراوان- سال تحصیلی1394– 1393)

تئوری هاوکینگ و پیدایش جهان

اخیراً یک نظریه‌ای از فیزیکدان معروف جهان هاوکینگ (Stephen Hawking) مطرح شد که موجب شگفتی جهانیان شده است و آن نظریه این است که جهان بدون خدا به‌وجود آمده است. علم ثابت کرده که جهان به طور خودبه‌خود به‌وجود آمده است. به قول وی با کمک نظریه کوانتومی (Quantum Theory) و جاذبه زمین می‌توانیم ثابت کنیم که جهان خودبه‌خود به‌وجود آمده است. در مقابل چنین نظریه‌ای پاسخ اندیشمندان اسلامی چیست؟ آیا تا به حال کسی هست از میان دانشمندان فیزیک و یا علمای مسلمان که این نظریه را رد کرده باشد؟

پاسخ اجمالی

1. در علم به معنای science آن هیچ گزاره صد در صد قطعی‌ای وجود ندارد و نظریه حاضر نیز از قاعده فوق مستثنا نیست. برخلاف هیاهوهای رسانه‌ای، خود دانشمند هنوز به قطعیتی که آنها طرح می‌کنند نرسیده است.
2. تلاش هاوکینگ برای یافتن نظریه واحدی که تمام پدیده‌های عالم را توضیح دهد، کوششی بلندپروازانه به نظر می‌رسد ولی در هر حال ادامه راه انیشتن برای تحقق رؤیای او، در واقع همان حرکت از کثرت به وحدتی است که در حکمت اسلامی از آن سخن به میان آمده است.
3. این‌که هاوکینگ به عنوان یک اندیشمند علوم طبیعی تا زمانی که در محدوده علوم طبیعی و بیان روابط بین پدیده‌ها اظهار نظر می‌کند سخن او دارای ارزش و اعتبار است و با ملاک‌های علمی قابل بررسی است؛ اما او با همین عنوان و با معیار علوم طبیعی نمی‌تواند در مورد مبدأ اولیه جهان هستی اظهار نظر کند؛ زیرا در این صورت وارد حیطه فلسفه شده است و سخن او با معیارهای فلسفی مورد بررسی قرار می‌گیرد در حالی که وظیفه علوم و محدوده اظهار نظر اندیشمندان علوم طبیعی، روابط بین پدیده‌ها است اما این‌که مبدأ اولیه پیدایش پدیده‌ها چیست؟ یک بحث فلسفی است.
4. این که تصوّر هاوکینگ و امثال او از خداوند متعال نادرست است. اینان خداوند را علتی در کنار علت‌های دیگر فرض می‌کنند؛ یعنی خداوند در صورتی بر سر کار است که ما نتوانیم برای پدیده‌های جهان هستی علت مادی بیابیم. اما اگر در جایی علت مادی وجود داشت نیازی به فرض وجود خداوند نداریم. در حالی که چنین خدایی تنها خدای اساطیری و توهّمی است؛ نه خدای حقیقی و عرفانی و هستی‌شناسانه.
5. حتی اگر این تئوری به زعم خود وجود خالقی برای جهان را نیز انکار می‌کرد باز نمی‌توانست خللی در اعتقادات دینی یک فرد مؤمن ایجاد کند؛ زیرا راه‌های ایمان به خداوند منحصر در نگاه به جهان بیرون و به تعبیر قرآن نگاه به آفاق نیست؛ بلکه مهم‌تر از سیر آفاقی سیر انفسی است که انسان از درون خود شناخت و عشق به خالق و مبدأ هستی را احساس و درک می‌کند.